مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس (راهنمای جامع ۲۰۲۶)

مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس در سال‌های اخیر به دلیل کمبود نیروی متخصص در این کشورها و نیز فرصت‌های شغلی مناسب، مورد توجه بسیاری از پرستاران، پزشکان و سایر متخصصان بهداشت و درمان قرار گرفته است. این کشورها که جزو کشورهای آلمانی‌زبان محسوب می‌شوند، امکانات تحصیلی و شغلی گسترده‌ای در حوزه سلامت دارند و به ویژه در رشته‌هایی مانند پرستاری، روانشناسی، شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی نیاز فزاینده‌ای به نیروی کار ماهر احساس می‌شود.

در این مقاله به طور رسمی، دقیق و تحلیلی به بررسی تمام جزئیات مربوط به مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمانی‌زبان (آلمان، اتریش و سوئیس) می‌پردازیم.

مدارک مورد نیاز برای مهاجرت کاری و تحصیلی کادر درمان

یکی از اولین گام‌ها برای کادر درمان در خصوص مهاجرت به کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس آماده‌سازی مدارک لازم است. مدارک مورد نیاز برای مهاجرت به کشورهای آلمانی زبان بسته به این که قصد مهاجرت کاری دارید یا تحصیلی و نیز بر اساس کشور مقصد متفاوت است، اما به طور کلی شامل موارد زیر است:

• مدارک هویتی و مسافرتی: گذرنامه معتبر و مدارک شناسایی از ضروریات اصلی برای همه کشورهاست. همچنین برای ویزای کار یا تحصیل در هر سه کشور، ارائه‌ی فرم‌های تکمیل‌شده درخواست ویزا و عکس گذرنامه‌ای لازم است.

• مدرک تحصیلی و حرفه‌ای مرتبط: برای مهاجرت کاری کادر درمان (مثلاً پرستاران، روانشناسان، شنوایی‌سنج‌ها یا بینایی‌سنج‌ها) داشتن مدرک تحصیلی مرتبط با رشته (حداقل لیسانس یا مدرک فنی حرفه‌ای معتبر) الزامی است. این مدرک باید از دانشگاه یا مؤسسه آموزشی معتبر اخذ شده باشد. در بسیاری از موارد ارائه ریزنمرات و ترجمه رسمی مدارک دانشگاهی نیز لازم است. اگر قصد مهاجرت تحصیلی دارید، مدرک پایان‌دبیرستان (برای دوره کارشناسی) یا مدرک کارشناسی (برای دوره کارشناسی‌ارشد) به همراه ریزنمرات باید ارائه شود.

• مجوز یا پروانه‌ی کار حرفه‌ای: در رشته‌های کادر درمان (خصوصاً برای پرستاران، شنوایی‌سنج‌ها و بینایی‌سنج‌ها) که مشاغل مقررات‌گذاری‌شده هستند، ارائه‌ی مدرک پروانه کار یا عضویت در سازمان نظام پزشکی/پرستاری کشور مبدأ ضروری است. به عنوان مثال، پرستاران باید مدارک پروانه پرستاری یا عضویت در سازمان نظام پرستاری کشور خود را ارائه کنند تا نشان دهند که در کشور مبدأ مجاز به کار در حرفه خود بوده‌اند. این مدرک که با عناوینی مانند Letter of Good Standing شناخته می‌شود، تأیید می‌کند فرد در کشور خود مجوز فعالیت داشته و سوءپیشینه حرفه‌ای ندارد.

• گواهی عدم سوءپیشینه و سلامت: هر سه کشور از متقاضیان کار در نظام سلامت می‌خواهند که گواهی عدم سوءپیشینه کیفری ارائه دهند. این گواهی باید نشان دهد فرد سابقه‌ی جرمی که مانع اعتماد به او در محیط درمانی شود، ندارد. همچنین گواهی سلامت جسمی و توانایی انجام کار از نظر پزشکی لازم است. معمولاً یک گواهی سلامت پزشکی مبنی بر توانایی جسمی برای کار در رشته مربوطه از سوی پزشک معتمد (در کشور مبدأ یا پس از ورود در کشور مقصد) باید ارائه شود. به عنوان مثال در آلمان، متقاضیان برای دریافت اجازه کار در حرفه‌های درمانی نیاز به ارائه گواهی سلامت و تندرستی دارند.

• مدرک زبان معتبر: سطح زبان مورد نیاز و آزمون‌های پذیرفته‌شده در بخش بعدی مفصلاً توضیح داده شده است، اما ذکر این نکته ضروری است که مدرک زبان (آلمانی یا در مواردی انگلیسی) در مرحله ارائه مدارک اهمیت بالایی دارد. برای ویزای تحصیلی داشتن مدرک زبان با نمره مورد قبول دانشگاه (معمولاً B2 یا C1 آلمانی یا IELTS/TOEFL برای دوره‌های انگلیسی) و برای ویزای کاری داشتن مدرک زبان آلمانی (حداقل B1 یا B2 بسته به شغل و کشور) ضروری است.

• رزومه (CV) و انگیزه‌نامه: داشتن یک رزومه حرفه‌ای که در آن سوابق تحصیلی، کاری و مهارت‌های شما (به ویژه مهارت‌های بالینی و پژوهشی مرتبط با رشته) آورده شده باشد، مهم است. همچنین در مهاجرت‌های تحصیلی معمولاً یک انگیزه‌نامه (Letter of Motivation) که توضیح می‌دهد چرا می‌خواهید در آن کشور و رشته تحصیل کنید، مورد نیاز است. برای ساخت رزومه تحصیلی و همچنین نگارش انگیزه نامه می‌توانید از ابزارهای رایگان سایت ما استفاده نمایید.

• تأییدیه معادل‌سازی مدرک: یک نکته مهم برای مهاجرت کاری کادر درمان به آلمان، اتریش و سوئیس معادل‌سازی یا به‌رسمیت‌شناسی مدارک تحصیلی است. چون بسیاری از رشته‌های کادر درمان (مثل پرستاری، مامایی، روانشناسی بالینی، شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی) در این کشورها Regulated Profession محسوب می‌شوند، قبل از شروع به کار باید مدرک خارجی شما ارزیابی و تأیید شود. برای آلمان، این فرایند را Anerkennung می‌نامند که توسط مراجع ایالتی مربوطه انجام می‌شود. به طور نمونه پرستاران از کشورهای خارج اتحادیه برای کار در آلمان باید مدارکشان معادل مدرک پرستار مراقبت‌های عمومی (Pflegefachfrau/Pflegefachmann) ارزیابی شود و در صورت وجود کسری آموزشی، دوره تطبیقی بگذرانند. در اتریش نیز فرایند مشابهی تحت عنوان Nostrifizierung وجود دارد که برای پرستاران توسط دانشگاه‌های علوم کاربردی (Fachhochschule) انجام می‌شود. در سوئیس، صلیب سرخ سوئیس (SRC) مسئول ارزیابی مدارک گروه‌های مختلف پیراپزشکی است و فرایند PreCheck و سپس ارائه مدارک و پرداخت هزینه جهت صدور تصمیم معادل‌سازی را اجرا می‌کند. بنابراین، متقاضی باید ترجمه رسمی مدارک تحصیلی خود را به همراه سرفصل دروس و سوابق کاری ارائه دهد تا معادل مدرک محلی دریافت کند.

علاوه بر موارد فوق، بسته به نوع ویزا ممکن است مدارک دیگری نیز لازم شود. برای مثال، برای ویزای تحصیلی ارائه نامه پذیرش از دانشگاه یا مؤسسه آموزشی در کشور مقصد الزامی است. برای ویزای کار معمولاً وجود پیشنهاد شغلی (جاب‌آفر) یا قرارداد کاری از سوی کارفرمای کشور مقصد ضرورت دارد. همچنین مدارک مالی جهت اثبات توانایی تأمین هزینه زندگی (به ویژه برای ویزای تحصیلی) و مدارک بیمه سلامت (برای دوره اقامت) نیز باید ارائه شوند که در بخش‌های مرتبط به آنها اشاره خواهد شد.

سطح زبان موردنیاز و آزمون‌های پذیرفته‌شده

تسلط به زبان آلمانی برای اکثر مسیرهای مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمانی‌زبان یک شرط اساسی است. بیماران در آلمان، اتریش و بخش آلمانی‌زبان سوئیس عمدتاً آلمانی صحبت می‌کنند و از این رو کادر درمان باید بتواند به طور موثر با آنها ارتباط برقرار کند. در ادامه، الزامات زبانی هر کشور و آزمون‌های مورد قبول را بررسی می‌کنیم:

• 🇩🇪 آلمان: حداقل سطح زبان آلمانی مورد نیاز برای بیشتر رشته‌های کادر درمان B2 (متناظر با چارچوب CEFR) است اما بسیاری از متقاضیان نیز بوده‌اند که با مدرک B1 موفق به اخذ پذیرش شده‌اند ولی باید توجه داشت که مدرک B1 ریسک ریجکتی دارد. برای مثال، پرستاران خارجی در آلمان طبق مقررات دریافت مجوز کار (اپروباسیون) باید مدرک زبان B2 ارائه دهند. آزمون‌های زبان مورد قبول شامل آزمون‌های معتبر بین‌المللی مانند Goethe-Zertifikat، TestDaF، telc Deutsch B2 یا ÖSD است. برخی ایالت‌های آلمان ممکن است برای صدور مجوز کار کادر درمان، علاوه بر B2 عمومی، آزمون زبان تخصصی پزشکی/پرستاری در سطح C1 را نیز درخواست کنند تا اطمینان یابند فرد با اصطلاحات تخصصی آشناست. برای مهاجرت تحصیلی (مثلاً تحصیل روانشناسی یا سایر رشته‌های سلامت در دانشگاه‌های آلمان)، معمولاً دانشگاه‌ها سطح C1 آلمانی (مانند TestDaF با نمره مورد قبول یا DSH2) را طلب می‌کنند، مگر آنکه برنامه تحصیلی به زبان انگلیسی باشد. در مواردی که رشته‌ای به زبان انگلیسی ارائه شود (مثلاً برخی دوره‌های کارشناسی‌ارشد)، ارائه مدرک IELTS یا TOEFL با نمره کافی لازم است. اما توجه داشته باشید رشته‌هایی مانند پرستاری یا روانشناسی بالینی عمدتاً به زبان آلمانی تدریس می‌شوند.

• 🇦🇹 اتریش: در اتریش نیز سطح زبان آلمانی B2 برای رشته‌های کادر درمان استاندارد رایج است. به عنوان مثال، برای ثبت‌نام پرستاران در گزارش ثبت کادر درمانی اتریش (Gesundheitsberuferegister) پس از اتمام فرایند معادل‌سازی، ارائه مدرک زبان B2 الزامی است. گاهی برای نقش‌های کمک‌پرستاری سطح B1 هم قابل قبول است اما برای پرستار کاملاً مسئول (دیپلم گرفته) B2 نیاز است. آزمون‌های زبان مورد قبول در اتریش معمولاً شامل ÖSD (دیپلم زبان اتریش)، Goethe، telc و مدرک زبان صادره توسط صندوق یکپارچگی اتریش (ÖIF) می‌باشد. برای ویزاهای تحصیلی و دانشجویی، چنانچه دوره به زبان آلمانی باشد، داشتن مدرک C1 آلمانی ترجیح داده می‌شود. اگر متقاضی قصد تحصیل در مقطع کارشناسی در دانشگاه‌های دولتی اتریش را داشته باشد، ممکن است نیاز به گذراندن یک آزمون زبان یا دوره آماده‌سازی آلمانی پیش از شروع رسمی داشته باشد. برخی دانشگاه‌های علوم پزشکی یا علوم کاربردی اتریش ممکن است در زمان پذیرش، آزمون زبان داخلی برگزار کنند.

• 🇨🇭 سوئیس: سوئیس کشور چندزبانه‌ای است و بسته به منطقه، زبان رسمی متفاوت است (آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی). در بخش آلمانی‌زبان سوئیس (شامل شهرهایی مانند زوریخ، برن، بازل و …)، دانستن آلمانی در سطح B2 ضروری است. صلیب سرخ سوئیس به عنوان نهاد معادل‌سازی مدارک پیراپزشکی، صراحتاً اعلام کرده که گواهی زبان در سطح B2 را به یکی از سه زبان رسمی (آلمانی، فرانسوی یا ایتالیایی) قبول می‌کند. بنابراین یک شنوایی‌سنج یا پرستاری که می‌خواهد مدرکش در سوئیس تأیید شود، باید مثلا مدرک Goethe-Zertifikat B2 یا telc B2 ارائه دهد. برای اشتغال در بیمارستان‌های سوئیس در مناطق آلمانی‌زبان، معمولاً کارفرما ممکن است حتی سطح بالاتر (C1) را برای اطمینان از مهارت ارتباطی بخواهد، به خصوص در حرفه‌هایی مثل روانشناسی بالینی که ارتباط پیچیده‌تری با بیماران دارد. در مورد تحصیل در سوئیس، دانشگاه‌های سوئیس معمولاً دوره‌های مرتبط با سلامت (مثل پزشکی، روانشناسی) را به زبان رسمی همان ایالت برگزار می‌کنند (دانشگاه‌های زوریخ، بازل به آلمانی؛ ژنو به فرانسوی و غیره). برای پذیرش در دوره‌های کارشناسی عموماً مدرک زبان بومی در سطح C1 لازم است، هرچند برای برخی برنامه‌های کارشناسی‌ارشد ممکن است انگلیسی کافی باشد.

• نکته درباره آزمون‌های تخصصی زبان: برخی از رشته‌های درمانی نیاز به آزمون زبان تخصصی دارند. به عنوان نمونه، آلمان برای پزشکان و روان‌درمان‌گران آزمون Fachsprachprüfung (آزمون زبان تخصصی پزشکی) برگزار می‌کند. برای پرستاران نیز در برخی ایالت‌ها آزمونی تحت عنوان Kenntnisprüfung وجود دارد که بخشی از آن سنجش زبان تخصصی و دانش حرفه‌ای است. بنابراین، توصیه می‌شود علاوه بر مدرک عمومی B2، متقاضیان با اصطلاحات فنی رشته خود به زبان آلمانی آشنا شوند.

• معافیت‌ها یا شرایط ویژه: طبق قوانین جدید آلمان پس از اصلاحات ۲۰۲۳ در قانون مهاجرت نیروی کار ماهر، همراهان خانواده (همسر) افرادی که به عنوان نیروی کار ماهر به آلمان می‌روند، دیگر نیازی به ارائه مدرک زبان آلمانی اولیه ندارند (این موضوع در بخش ویزای همراه توضیح داده خواهد شد). اما خود فرد متقاضی کار در رشته درمانی در هر صورت باید دانش زبان را کسب کند. تنها در مواردی نظیر دریافت کارت آبی اتحادیه اروپا (EU Blue Card) برای مشاغل با حقوق بالا بود که شرط زبان وجود نداشت. البته کارت آبی شامل پرستاران نمی‌شود زیرا حقوق پرستاری معمولاً زیر حد نصاب کارت آبی است.

به طور خلاصه، مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمانی‌زبان مستلزم آن است که روی مهارت زبان سرمایه‌گذاری کنید. داشتن حداقل B2 آلمانی یک استاندارد عمومی است که شانس شما را برای اخذ ویزا، پذیرش دانشگاه و یافتن کار افزایش می‌دهد. بهتر است قبل از اقدام به مهاجرت، علاوه بر اخذ مدرک زبان، مدتی را صرف تقویت زبان تخصصی حوزه کاری خود کنید تا در محیط حرفه‌ای جدید با چالش کمتری روبه‌رو شوید.

شرایط کاری کادر درمان پس از اتمام تحصیل در هر رشته

یکی از دغدغه‌های مهم متقاضیان مهاجرت تحصیلی کادر درمان به کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس، امکان یافتن کار و شرایط استخدام پس از فارغ‌التحصیلی در رشته مربوطه است. همچنین برای کسانی که مستقیماً با ویزای کار وارد می‌شوند، آگاهی از نوع قراردادها و مسیر اقامت دائم مهم است. در این بخش، ابتدا وضعیت کلی هر کشور در جذب فارغ‌التحصیلان حوزه درمان را بیان می‌کنیم و سپس به طور موردی برخی رشته‌ها را بررسی می‌کنیم:

• 🇩🇪 آلمان: کشور آلمان به فارغ‌التحصیلان بین‌المللی خود امکان می‌دهد پس از پایان تحصیل تا ۱۸ ماه در کشور بمانند و به دنبال کار مرتبط با رشته‌شان بگردند. طی این اقامت ۱۸ ماهه جستجوی کار (Job-seeking Residence Permit)، فرد می‌تواند در آلمان حضور داشته و حتی به صورت پاره‌وقت کار کند تا شغل تمام‌وقت مرتبط بیابد. تجربه نشان داده بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته‌های درمانی (مثل پرستاری یا روانشناسی) خیلی زودتر از ۱۸ ماه شغل پیدا می‌کنند، چرا که تقاضا بالا است. پس از یافتن کار، می‌توانند مستقیماً درخواست ویزای کار یا کارت آبی (بسته به میزان حقوق) بدهند و از مزایای کار در آلمان بهره‌مند شوند. نوع قرارداد کاری برای مشاغل درمانی اغلب در ابتدا قراردادهای دائم (Permanent Contract) یا قراردادهای چندساله قابل تمدید است. بیمارستان‌ها معمولاً تمایل دارند پرسنل را به‌صورت بلندمدت حفظ کنند. برای مثال، یک پرستار ممکن است ابتدا قرارداد ۲ ساله (دوره آزمایشی) دریافت کند و سپس قراردادش به نامحدود تبدیل شود. امکان اقامت دائم (Settlement Permit) در آلمان معمولاً پس از ۴ سال کار برای افراد با ویزای کار عادی وجود دارد، اما اگر کسی کارت آبی داشته باشد می‌تواند زودتر (بین ۲۱ تا ۳۳ ماه بسته به سطح زبان) اقامت دائم بگیرد. به طور کلی فارغ‌التحصیل شدن از یک دانشگاه آلمانی نیز روند را تسهیل می‌کند؛ چرا که در قوانین جدید (از مارس ۲۰۲۴) آلمان امتیازات خاصی برای جذب فارغ‌التحصیلان خودش در نظر گرفته است.

• 🇦🇹 اتریش: اتریش نیز شرایط نسبتاً مساعدی برای ماندن فارغ‌التحصیلان فراهم کرده است. افرادی که تحصیلات خود را در اتریش به پایان می‌برند می‌توانند برای یک اجازه اقامت ۱۲ ماهه جهت جستجوی کار اقدام کنند. در این مدت باید به دنبال شغل مرتبط با رشته خود باشند. در صورتی که ظرف آن ۱۲ ماه یک پیشنهاد شغلی مطابق با تخصص و مدرک خود دریافت کنند، می‌توانند بدون نیاز به ارزیابی بازار کار محلی، مستقیماً برای کارت قرمز-سفید-قرمز مخصوص فارغ‌التحصیلان (RWR Card for Graduates) درخواست دهند. مزیت بزرگ این است که برای فارغ‌التحصیلان اتریش سیستم امتیازبندی اعمال نمی‌شود و تنها شرط، تناسب شغل با رشته و دریافت حقوق حداقل در حد حقوق یک فارغ‌التحصیل اتریشی است. پس از اشتغال به مدت ۲۱ ماه طی ۲۴ ماه با کارت قرمز-سفید-قرمز، فرد می‌تواند کارت قرمز-سفید-قرمز پلاس دریافت کند که اجازه کار نامحدود (هر کارفرما) و اقامت ۳ ساله می‌دهد. این در واقع مسیری به سمت اقامت دائم است؛ زیرا پس از ۵ سال اقامت مداوم و ادغام موفق (مثلاً تکمیل Module 2 ادغام)، می‌توان برای مجوز اقامت بلندمدت (دائم) اقدام کرد. شرایط کاری پس از تحصیل در اتریش برای رشته‌های درمانی مطلوب است؛ به عنوان نمونه، فارغ‌التحصیلان پرستاری تقریباً تضمین شغل در بیمارستان‌ها یا خانه‌های سالمندان را دارند چون جزو مشاغل مورد نیاز و کمبود هستند.

• 🇨🇭 سوئیس: در سوئیس شرایط برای ماندن فارغ‌التحصیلان خارجی کمی سخت‌گیرانه‌تر است. فارغ‌التحصیلان غیراروپایی از دانشگاه‌های سوئیس می‌توانند پس از اتمام تحصیل حداکثر ۶ ماه در کشور بمانند تا کار پیدا کنند. (این مدت از زمان روز فارغ‌التحصیلی حساب می‌شود، بنابراین دانشجو باید بلافاصله درخواست تمدید بدهد و فرصت محدودی دارد.) در طول این دوره جستجوی کار، دانش‌آموخته می‌تواند در سوئیس بماند اما محدودیت کار پاره‌وقت مشابه زمان دانشجویی (حداکثر ۱۵ ساعت در هفته) برای او پابرجاست. اگر فرد طی این ۶ ماه پیشنهاد شغلی مرتبط با رشته تحصیلی خود پیدا کند، کارفرما می‌تواند برای او درخواست اجازه کار بدهد. سوئیس برای استخدام افراد خارج از اتحادیه اروپا قانون اولویت نیروی کار داخلی و سهمیه دارد، اما یک امتیاز مهم برای فارغ‌التحصیلان سوئیس این است که کارفرما دیگر نیازی به اثبات نبودن فرد بومی در آن سطح ندارد اگر شغل ارائه‌شده دارای اهمیت اقتصادی یا علمی ویژه‌ای باشد و مرتبط با مدرک فارغ‌التحصیل باشد. در واقع دولت سوئیس تشویق می‌کند که استعدادهای آموزش‌دیده خودش را حفظ کند. بنابراین، در رشته‌هایی مانند مهندسی پزشکی، داروسازی یا علوم سلامت که احتمالاً سهم اقتصادی دارند، شانس اخذ ویزای کار برای فارغ‌التحصیلان بیشتر است. پس از استخدام، اغلب یک اجازه اقامت نوع B (موقت) یک یا دو ساله داده می‌شود که قابل تمدید است. برای اقامت دائم سوئیس (Permit C)، بطور معمول ۱۰ سال اقامت لازم است (یا ۵ سال در شرایط خاص). لازم به ذکر است که در حوزه سلامت در سوئیس، بسیاری از فرصت‌های شغلی در اختیار اتباع سوئیسی یا اتحادیه اروپا قرار می‌گیرد، اما به دلیل کمبود نیرو در پرستاری و برخی تخصص‌های درمانی، در سال‌های اخیر جذب افراد خارجی (از اروپا و آسیا) رو به افزایش بوده است.

اکنون به شرایط کاري پس از تحصیل در رشته‌های مشخص می‌پردازیم:

• پرستاری: همان‌طور که اشاره شد، پرستاری یک شغل با تقاضای بسیار بالا در هر سه کشور است. فارغ‌التحصیلان رشته پرستاری (چه در مقطع کارشناسی از دانشگاه، چه از دوره‌های آموزش حرفه‌ای) تقریباً به سرعت جذب بازار کار می‌شوند. در آلمان، پرستاری جزو مشاغلی است که کمبود شدید دارد و تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۳۰ نزدیک به ۵۰۰ هزار پرستار جدید نیاز باشد. بنابراین افرادی که با تحصیل وارد آلمان شوند، پس از گرفتن مدرک و مجوز کار، اغلب پیشنهادهای شغلی متعددی دریافت می‌کنند. نوع قرارداد معمولاً به صورت استخدام رسمی در بیمارستان یا مرکز درمانی با حقوق پایه مطابق تعرفه دولتی/ایالتی است. در اتریش نیز وضعیت مشابه است و بیمارستان‌های دولتی و خصوصی به دنبال جذب پرستاران تازه‌نفس هستند. نکته‌ای که باید توجه کرد این است که برای کار به عنوان پرستار (و کلاً رشته‌های درمانی) دریافت معادلسازی مدرک و مجوز انجام حرفه الزامی است؛ پس حتی بعد از تحصیل در کشور مقصد، باید برای دریافت پروانه‌ی اشتغال از نهاد مربوط (مثلاً اداره ایالتی در آلمان، یا ثبت کادر درمان در اتریش) اقدام کرد که عمدتاً تشریفات اداری دارد ولی مانع خاصی ایجاد نمی‌کند. پس از چند سال کار، پرستاران می‌توانند در سمت‌های بالاتر مانند سرپرستار بخش ارتقاء یابند یا با ادامه تحصیل، پرستار متخصص در زمینه‌هایی چون بیهوشی، مراقبت‌های ویژه یا مدیریت سلامت شوند.

• روانشناسی: فارغ‌التحصیلان روانشناسی بسته به حوزه تخصصی‌شان، بازار کار متفاوتی دارند. اگر کسی در شاخه‌هایی مثل روانشناسی صنعتی-سازمانی یا روانشناسی شناختی تحصیل کرده باشد، می‌تواند در شرکت‌ها یا مراکز پژوهشی مشغول به کار شود. اما روانشناسی بالینی و مشاوره که مستقیماً با درمان مراجعان سر و کار دارد، در آلمان و اتریش نیازمند طی دوره‌های تکمیلی پس از ارشد است. برای مثال در آلمان تا سال ۲۰۲۰ لازم بود پس از کارشناسی ارشد، دوره‌ی جداگانه‌ای برای روان‌درمانی گذرانده شود تا مجوز روان‌درمانگری (Psychotherapeut) اخذ گردد. از ۲۰۲۰ نظام آموزشی جدیدی پیاده شده که طی آن دانشجویان روانشناسی مسیر State Examination را می‌گذرانند و مستقیماً به مجوز نزدیک‌تر می‌شوند. در هر حال، اگر شما به عنوان یک روانشناس خارجی وارد این کشورها شوید (چه با تحصیل چه مستقیم کاری)، برای کار کلینیکی باید صلاحیت شما توسط مراجع مانند وزارت بهداشت (در اتریش) یا اداره سلامت روان (در آلمان) تأیید شود. کمبود روانشناس به اندازه کمبود پرستار نیست، اما نیاز به روان‌درمانگر و مشاور به ویژه پس از پاندمی کرونا افزایش یافته است. بنابراین فارغ‌التحصیلان این رشته در صورتی که دوره‌های لازم را طی کنند، می‌توانند در بیمارستان‌های روانپزشکی، مراکز مشاوره، مدارس یا درمانگاه‌های خصوصی کار پیدا کنند. نوع قرارداد ممکن است ابتدا به‌صورت پاره‌وقت یا پیمانی باشد (برای کارورزی تحت نظارت)، و پس از دریافت پروانه‌ی درمان مستقل، می‌توانند تمام‌وقت یا حتی خوداشتغال کار کنند. در آلمان، روانشناسان بالینی بعد از اخذ پروانه می‌توانند برای پیوستن به سیستم بیمه سلامت عمومی (Kassenarztsitz) اقدام کنند که به آنها اجازه می‌دهد بیماران بیمه دولتی را پذیرش کنند؛ این روند ممکن است چند سال طول بکشد. از نظر اقامت، چون روانشناسی زیرمجموعه نیروی کار ماهر آکادمیک است، دارندگان شغل تمام‌وقت در این حوزه معمولاً می‌توانند کارت آبی اتحادیه اروپا دریافت کنند اگر حقوق‌شان بالاتر از حدود ۴۸٬۰۰۰ یورو در سال باشد (حد نصاب ۲۰۲۶). کارت آبی مسیر اخذ اقامت دائم را تسریع می‌کند (۲۱ ماه با B1 زبان آلمانی).

• شنوایی‌سنجی (ادیولوژی): فارغ‌التحصیلان یا متخصصان شنوایی‌سنجی که به کشورهای آلمانی‌زبان مهاجرت می‌کنند، ممکن است در کلینیک‌های گوش و شنوایی، بیمارستان‌ها (بخش گوش و حلق و بینی) یا در شرکت‌های عرضه‌کننده سمعک و تجهیزات شنوایی مشغول به کار شوند. در آلمان و اتریش حرفه‌ی شنوایی‌سنجی اغلب به عنوان شنوایی‌شناس/ متخصص شنوایی یا سمعک‌ساز (Hörakustiker) شناخته می‌شود. این حرفه در آلمان یک حرفه دارای سیستم کارآموزی است و حتی مرتبه استادی کار (Master Craftsman) دارد. بنابراین کسی که با مدرک دانشگاهی شنوایی‌سنجی وارد آلمان شود، برای اینکه بتواند مطب سمعک‌فروشی یا کلینیک مستقل تأسیس کند باید معادل مدرک مسترکرفت را بگیرد یا در صورت داشتن تجربه، مدرکش را معادل‌سازی کند. در غیر این صورت، امکان کار به عنوان کارمند در یک کلینیک یا زیرنظر یک شنوایی‌شناس ارشد وجود دارد. خبر خوب این است که با پیر شدن جمعیت، نیاز به خدمات شنوایی‌شناسی رو به افزایش است و مراکز درمانی به دنبال افراد متخصص در تنظیم سمعک، انجام آزمون‌های شنوایی (ادیومتری) و توان‌بخشی شنوایی هستند. پس از اتمام تحصیل در رشته شنوایی‌سنجی (مثلاً در یک دانشگاه علوم کاربردی در آلمان یا اخذ مدرک ادیولوژی از دانشگاه‌های دیگر)، امکان جذب شدن در سیستم بهداشت وجود دارد اما شاید نیاز باشد دوره‌های کارآموزی تکمیلی بگذرانید تا با دستگاه‌ها و استانداردهای محلی آشنا شوید. نوع قرارداد برای شنوایی‌شناسان معمولاً استخدام در کلینیک‌ها یا شرکت‌ها است و به تدریج با کسب تجربه می‌توانند جایگاه خود را تثبیت کنند. اگر شخص علاقه‌مند به تحقیق باشد، آزمایشگاه‌های دانشگاهی و صنایع ساخت وسایل شنوایی نیز گزینه‌های شغلی هستند.

• بینایی‌سنجی (اپتومتری): اپتومتری نیز شرایطی مشابه شنوایی‌سنجی دارد. در آلمان تحت عنوان Augenoptiker (اپتیک چشم) یا Optometrist شناخته می‌شود و حرفه‌ای دارای کارآموزی صنفی است. فارغ‌التحصیلان رشته بینایی‌سنجی یا چشم‌سنجی می‌توانند در فروشگاه‌های عینک و لنز به عنوان اپتومتریست مشغول شوند یا در مطب چشم‌پزشکان به عنوان دستیار تخصصی، آزمون‌های بینایی انجام دهند. برای اخذ مجوز کار مستقل (مثلاً راه‌اندازی فروشگاه عینک) نیاز به مدرک استادکاری در اپتیک چشم یا معادل‌سازی آن است. اما برای کار به عنوان نیروی متخصص در یک مرکز وابسته، کافی است مدرک شما توسط مراجع مثل آژانس کار فدرال تأیید شود و یک کارفرما داشته باشید. با توجه به افزایش سن جمعیت و نیاز به عینک و مراقبت بینایی، در شهرهای بزرگ این کشورها فرصت برای اپتومتریست‌ها وجود دارد، هرچند رقابت نیز با نیروهای بومی که از طریق سیستم کارآموزی تربیت شده‌اند، مطرح است. فارغ‌التحصیلان خارجی ممکن است ابتدا به عنوان کارشناس اپتومتری در یک فروشگاه زنجیره‌ای عینک شروع به کار کنند و پس از یادگیری اصطلاحات تجاری و سیستم بیمه، ارتقا پیدا کنند. قرارداد کار معمولاً تمام‌وقت با حقوق پایه+پورسانت فروش (در فروشگاه‌های عینک) خواهد بود. مسیر اقامت هم مشابه سایر نیروهای ماهر است؛ یعنی پس از چند سال کار مداوم می‌توان برای اقامت دائم اقدام کرد.

امکان اقامت دائم و پیشرفت شغلی: به طور خلاصه، در هر سه کشور، کارکنان بخش درمان پس از چند سال کار مداوم و پرداخت مالیات می‌توانند اقامت دائم بگیرند (۵ سال در اتریش و آلمان، معمولاً ۱۰ سال در سوئیس مگر شرایط ویژه). همچنین این کشورها به دلیل سیستم‌های آموزشی قوی، فرصت ادامه تحصیل ضمن کار را فراهم می‌کنند. بسیاری از پرستاران پس از کسب تجربه بالینی، در دوره‌های تخصصی یا مدیریت خدمات درمانی ادامه تحصیل می‌دهند. روانشناسان می‌توانند با گذراندن آموزش‌های تکمیلی، مجوز درمان مستقل بگیرند. شنوایی‌سنج‌ها و بینایی‌سنج‌ها نیز می‌توانند با اخذ مدرک مسترکرفت یا مدارج بالاتر، کسب‌وکار شخصی خود را راه‌اندازی کنند که در ادامه به تفصیل درباره آن بحث خواهیم کرد.

انواع روش‌های مهاجرت تحصیلی برای کادر درمان

برای مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمانی‌زبان مسیرهای متنوعی وجود دارد که هر فرد بسته به شرایط تحصیلی و شغلی خود می‌تواند مناسب‌ترین را انتخاب کند. در این بخش، روش‌های مختلف مهاجرت کاری و تحصیلی را مرور می‌کنیم:

1. مهاجرت تحصیلی (دانشجویی): یکی از معمول‌ترین راه‌ها، گرفتن پذیرش تحصیلی از دانشگاه‌ها یا مراکز آموزش عالی در آلمان، اتریش یا سوئیس است. شما می‌توانید در رشته‌های مرتبط با کادر درمان (مثلاً پرستاری، روانشناسی، علوم توانبخشی، بهداشت عمومی، مدیریت بیمارستانی و …) ادامه تحصیل دهید. برای این منظور باید از دانشگاه یا کالج پذیرش بگیرید و سپس برای ویزای تحصیلی اقدام کنید. مزیت بزرگ مهاجرت تحصیلی این است که علاوه بر کسب مدرک معتبر، فرصت دارید زبان خود را در محیط تقویت کنید و با نظام بهداشت کشور مقصد آشنا شوید. پس از فارغ‌التحصیلی نیز امکان تبدیل ویزای تحصیلی به ویزای کار از طریق جستجوی کار وجود دارد (همان‌طور که در بخش قبل توضیح داده شد، ۱۸ ماه در آلمان و ۱۲ ماه در اتریش اجازه جستجوی کار داده می‌شود). برای مهاجرت تحصیلی باید نشان دهید توان مالی پوشش هزینه زندگی و تحصیل را دارید (مثلاً برای آلمان در سال ۲۰۲5 حدود 11 هزار یورو در حساب بلوکه برای یک سال نیاز است) و معمولاً اجازه کار نیمه‌وقت (تا ۲۰ ساعت در هفته در آلمان و اتریش) را خواهید داشت که کمک‌هزینه‌ای برای شما خواهد بود.

2. مهاجرت از طریق دوره‌های آموزش فنی-حرفه‌ای (آوسبیلدونگ): در آلمان و اتریش، برخی رشته‌های کادر درمان (مثل پرستاری عمومی، کمک‌پرستاری، بهیاری، مامایی، فیزیوتراپی و…) از طریق دوره‌های آموزش دوگانه یا فنی‌وحرفه‌ای نیز ارائه می‌شوند. به عنوان مثال، در آلمان دوره Ausbildung پرستاری ۳ ساله است و ترکیبی از آموزش تئوری و کار عملی در بیمارستان است. مزیت مهم این روش آن است که به دانشجو حقوق ماهانه پرداخت می‌شود (در آلمان حقوق کارآموز پرستاری در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ یورو در ماه بسته به سال دوره است) و پس از اتمام دوره، به سرعت وارد بازار کار می‌شود. متقاضیان خارجی می‌توانند با ویزای آموزش حرفه‌ای به آلمان یا اتریش بیایند به شرطی که قرارداد آموزش با یک مؤسسه داشته باشند و معمولاً نیاز به مدرک زبان B1 یا B2 دارند. این مسیر برای افراد جوان‌تر که تازه دیپلم گرفته‌اند و تمایل دارند مستقیماً وارد بازار کار شوند، بسیار مناسب است.

3. مهاجرت از طریق دوره‌های تکمیلی و کارآموزی: دسته دیگری از فرصت‌ها، شرکت در فلوشیپ‌ها، دوره‌های تخصصی کوتاه‌مدت یا کارآموزی تحقیقاتی است. برای مثال، یک فارغ‌التحصیل روانشناسی ممکن است بورسیه یک دوره ۶ ماهه پژوهشی در سوئیس بگیرد و طی آن به سوئیس بیاید؛ سپس اگر کارفرما راضی بود، برای استخدام او اقدام کند. هر چند این روش مسیر مستقیم قطعی برای مهاجرت نیست، اما برای برخی متخصصان حوزه بهداشت فرصت ورود اولیه را فراهم می‌کند.

هر یک از روش‌های فوق نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و آماده‌سازی مدارک است. برای کسانی که سابقه کار طولانی در کشور خود دارند (مثلاً ۱۰ سال تجربه پرستاری)، شاید مهاجرت کاری مستقیم مناسب‌تر باشد چون سریع‌تر به بازار کار وصل می‌شوند. اما برای نیروهای جوان‌تر و یا آن‌هایی که می‌خواهند ابتدا مدرک معتبر بین‌المللی کسب کنند، مهاجرت تحصیلی گزینه بهتری است. در هر صورت، آگاهی از قوانین جدید ضروری است. به عنوان نمونه در قانون جدید آلمان، مفهوم “Partnership for Recognition” اضافه شده که به کارفرمایان اجازه می‌دهد فرایند معادل‌سازی مدرک نیروی منتخب خود را حتی قبل از ورود او به آلمان شروع کنند. این باعث تسریع صدور ویزا و شروع به کار خواهد شد.

مقایسه جامع آلمان، اتریش و سوئیس از نظر فرصت‌های شغلی، سطح درآمد، نیاز به نیروی درمانی و سهولت فرآیند اداری

در این بخش سه کشور مقصد را از جنبه‌های کلیدی مهاجرت کادر درمان مقایسه می‌کنیم تا دید روشنی از مزایا و چالش‌های هر یک داشته باشیم:

۱. فرصت‌های شغلی و نیاز به نیروی درمانی:

• 🇩🇪 آلمان: آلمان پرجمعیت‌ترین و بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا است و سیستم بهداشت و درمان آن بسیار گسترده است. نیاز به نیروی درمانی در آلمان شدیداً بالاست. بر اساس آمارها، آلمان با کمبود صدها هزار نیروی پرستار تا دهه آینده مواجه است و همچنین در حوزه‌هایی مثل مراقبت سالمندان، پزشکان عمومی در مناطق روستایی و روانشناسان بالینی با کمبود نیرو رو‌به‌رو می‌باشد. دولت آلمان سیاست‌های مهاجرتی خود را تسهیل کرده تا این کمبود جبران شود. تقریباً در تمامی ایالت‌های آلمان، بیمارستان‌ها برای پست‌های خالی پرستاری به جذب نیرو از آسیا، آفریقا و سایر کشورهای اروپایی روی آورده‌اند. بنابراین فرصت‌های شغلی فراوانی برای کادر درمان (به ویژه پرستاران) وجود دارد. علاوه بر بیمارستان‌ها، خانه‌های سالمندان، مراکز توانبخشی و درمانگاه‌های سرپایی نیز آگهی‌های استخدام متعددی منتشر می‌کنند. نرخ بیکاری در مشاغل پزشکی و پیراپزشکی در آلمان بسیار پایین است. به عنوان نمونه، یک فارغ‌التحصیل پرستاری تقریباً می‌تواند ظرف چند هفته پس از فارغ‌التحصیلی کار پیدا کند.

• 🇦🇹 اتریش: اتریش اگرچه جمعیت و وسعت کمتری نسبت به آلمان دارد، اما این کشور نیز با پدیده سالمند شدن جمعیت مواجه است و به نیروی درمانی نیاز فزاینده دارد. اتریش سالانه لیست مشاغل دارای کمبود را اعلام می‌کند که در سال‌های اخیر همواره پرستاران، تکنیسین‌های اتاق عمل، ماماها و کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در آن بوده‌اند. بر این اساس، برای این مشاغل کارت قرمز-سفید-قرمز تسهیل‌شده صادر می‌شود. فرصت‌های شغلی در شهرهای بزرگ مانند وین، گراتس، اینسبروک بیشتر متمرکز است، اما در سایر استان‌ها هم بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نیازمند نیرو هستند. اتریش همچنین برای جذب پزشکان و متخصصان روانشناسی (خصوصاً دارای دکترای روانشناسی یا روان‌پزشکی) تلاش می‌کند، زیرا بسیاری از این افراد به آلمان یا سوئیس مهاجرت می‌کنند و خلا در اتریش ایجاد می‌شود. بطور کلی بازار کار درمانی اتریش رقابتی متوسط دارد: نه به آسانی آلمان جذب صورت می‌گیرد و نه به سختی سوئیس؛ شرایط چیزی میان این دو است.

• 🇨🇭 سوئیس: سوئیس به داشتن یکی از بهترین سیستم‌های درمانی دنیا مشهور است، اما بخش عمده‌ای از نیروی درمان این کشور را خارجی‌ها تشکیل می‌دهند (به ویژه از آلمان و فرانسه). فرصت‌های شغلی در سوئیس برای کادر درمان وجود دارد ولی رقابت سنگین است و قوانین مهاجرتی سختگیرانه‌تر. اولویت استخدام با شهروندان سوئیسی و سپس افراد اتحادیه اروپا است. با این حال در رشته‌هایی مانند پرستاری، بیهوشی، مراقبت‌های ویژه و برخی تخصص‌های دیگر کمبود در سوئیس هم وجود دارد. بیمارستان‌های سوئیس اگر نتوانند از داخل یا اتحادیه نیرو جذب کنند، سراغ کشورهای دیگر می‌روند. مثلاً در سال‌های اخیر گزارش شده که چند بیمارستان سوئیسی گروهی پرستار از آسیا (فیلیپین، هند) استخدام کرده‌اند. به طور خلاصه، سوئیس ظرفیت محدودتری برای جذب مستقیم افراد بیرون از اروپا دارد، اما اگر کسی مدرک و سابقه قوی داشته باشد، می‌تواند از شرایط عالی شغلی در سوئیس بهره‌مند شود.

۲. سطح درآمد و حقوق کادر درمان:

• 🇩🇪 آلمان: سطح درآمد کادر درمان در آلمان در حد متوسط رو به خوب در مقیاس اروپا است، اما از سوئیس کمتر و از بسیاری کشورهای اروپایی بیشتر است. حقوق پرستاران در آلمان بسته به تجربه و ایالت بین حدود ۲,۸۰۰ تا ۳,500 یورو ناخالص در ماه برای سطح پایه متغیر است. میانگین سالانه حقوق یک پرستار حدود ۳۳ تا ۴۰ هزار یورو گزارش شده است. این حقوق با اضافه‌کار و شیفت‌های شب می‌تواند افزایش یابد. روانشناسان (مثلاً در نقش روانشناس سازمانی یا درمانگر) با مدرک کارشناسی ارشد ممکن است درآمدی در حدود ۳۵۰۰ تا ۴۵۰۰ یورو در ماه داشته باشند، که برای روان‌درمانگران با تجربه و دریافت‌کننده بیمه شاید بالاتر هم برود. شنوایی‌سنج‌ها و بینایی‌سنج‌ها اگر به عنوان کارمند کار کنند، درآمدشان نزدیک به تکنسین‌های مهارتی است (مثلاً ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ یورو در ماه)، ولی اگر خود صاحب کسب‌وکار باشند بستگی به تعداد مشتری و فروش دارد. لازم به ذکر است هزینه‌های زندگی در آلمان نسبتاً متعادل است (در بخش جداگانه شرح داده می‌شود) و با یک درآمد درمانی می‌توان زندگی مناسبی داشت، هرچند شاید پس‌انداز کلان سخت باشد. (برای مقایسه، حداقل حقوق تعریف‌شده برای صدور کارت آبی EU در سال ۲۰۲5 حدود ۴۸٬۸۰۰ یورو سالانه بوده که بیشتر در مشاغل مهندسی و IT پرداخت می‌شود.)

• 🇦🇹 اتریش: حقوق کادر درمان در اتریش کمی بالاتر از آلمان (با توجه به تعدیل هزینه‌های زندگی) برآورد می‌شود. متوسط حقوق پرستار ثبت‌شده در اتریش حدود ۳۵ هزار یورو در سال است، یعنی تقریباً ۲,۵۰۰ تا ۳,000 یورو ناخالص در ماه. البته در وین ممکن است حقوق بالاتر از استان‌های دیگر باشد. پزشکان و روانشناسان درآمدهای بالاتری دارند (پزشکان متخصص بالای ۷۰ هزار یورو در سال، روانشناسان حدود ۴۰-۵۰ هزار). اما برای رشته‌های پیراپزشکی مانند شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی، حقوق‌ها نزدیک به پرستاران یا کمی کمتر است مگر آنکه در نقش مدیریتی باشند. به طور کلی نظام پرداخت در بخش دولتی اتریش شفاف و مبتنی بر جداول حقوقی است؛ مثلاً پرستاران بر اساس سیستم جمعی (Kollektivvertrag) حقوق می‌گیرند که سالانه درصدی افزایش می‌یابد. در اتریش هزینه زندگی اندکی کمتر از آلمان (مثلاً هزینه مسکن در شهرهای کوچک) است، بنابراین با حقوق مشابه، قدرت خرید کمی بیشتر احساس می‌شود.

• 🇨🇭 سوئیس: سوئیس یکی از بالاترین سطوح حقوق را در جهان دارد و این در مورد مشاغل درمانی نیز صادق است. پرستاران در سوئیس به طور میانگین حدود ۹۰٬۰۰۰ فرانک سوئیس در سال درآمد دارند، که ماهانه تقریباً ۷,۵۰۰ فرانک (معادل حدود ۷,۸۰۰ یورو) می‌شود. حتی پرستاران تازه‌کار ممکن است ۶,۰۰۰ فرانک در ماه دریافت کنند و با تجربه و شیفت، این رقم بالاتر می‌رود. روانشناسان (بسته به تخصص) در سوئیس می‌توانند درآمدهای متنوعی داشته باشند اما برای مثال یک روان‌درمانگر با مجوز ممکن است ۱۰۰٬۰۰۰ CHF در سال یا بیشتر درآمد داشته باشد. شنوایی‌سنج‌ها و بینایی‌سنج‌ها در صورت اشتغال در سوئیس نیز منتفع از سطح بالای دستمزد هستند؛ تخمین‌ها نشان می‌دهد متوسط حقوق یک متخصص شنوایی یا بینایی در حدود ۷۰٬۰۰۰ تا ۸۰٬۰۰۰ CHF در سال باشد. البته باید در نظر داشت که هزینه زندگی در سوئیس نیز بسیار بالاست (به عنوان نمونه اجاره مسکن و بیمه درمانی در سوئیس به مراتب گران‌تر از آلمان و اتریش است). با این وجود، درآمد مازاد قابل پس‌انداز برای کادر درمان در سوئیس معمولاً بیشتر است.

۳. سهولت فرآیند اداری مهاجرت و معادل‌سازی مدرک:

• 🇩🇪 آلمان: فرآیندهای اداری در آلمان نسبتاً روان اما دارای کاغذبازی قابل توجهی است. نکته مثبت این است که سیستم معادل‌سازی مدارک در آلمان ساختاریافته است و پورتال‌های اطلاعاتی (مثل سایت Anerkennung in Deutschland) به خوبی راهنمایی می‌کنند. دولت آلمان در سال‌های اخیر با تصویب قانون مهاجرت نیروی کار ماهر (2020) و اصلاح آن در 2023، موانع اداری را کم کرده است؛ از جمله کاهش نیاز به ارائه مدرک زبان برای ویزای خانواده و امکان انجام بخشی از تشریفات به صورت Fast-Track توسط کارفرما. با این حال، نوبت‌های اداری (مثل گرفتن وقت سفارت برای ویزا یا زمان انتظار بررسی مدرک در مراجع ایالتی) ممکن است چندین ماه طول بکشد. آلمان برای متقاضیان خارج از اتحادیه، سهمیه یا محدودیت تعداد خاصی ندارد که این یک مزیت است. همچنین تقریباً همه چیز در مورد قوانین به انگلیسی یا حتی برخی زبان‌های دیگر مستند شده که به متقاضی بین‌المللی دید می‌دهد.

• 🇦🇹 اتریش: روند اداری مهاجرت به اتریش ممکن است کمی پیچیده‌تر به نظر برسد چون سیستم امتیازبندی برای صدور کارت قرمز-سفید-قرمز به‌کار می‌رود. اما در عمل برای مشاغل کمبود (مثل پرستاری) این سیستم ساده است و اگر فرد شرایط پایه (مدرک مرتبط، سن مناسب، سابقه کار، مدرک زبان) داشته باشد، امتیاز کافی کسب خواهد کرد. اتریش در معادل‌سازی مدارک گاهی سخت‌گیر است و ممکن است از شما بخواهد دروس مکمل یا کارآموزی تطبیقی در خود اتریش بگذرانید تا مدرک را بپذیرد. خبر خوب اینکه دولت اتریش (ABA – Austrian Business Agency) خدمات مشاوره رایگان به مهاجران ماهر ارائه می‌دهد و راهنمایی می‌کند. زبان رسمی روندها در اتریش آلمانی است و بسیاری فرم‌ها ترجمه انگلیسی ندارند، لذا همراهی یک مشاور مسلط به آلمانی کمک‌کننده است. زمان صدور ویزا و کارت اقامت در اتریش می‌تواند چند ماه طول بکشد، اما پس از ورود، تمدید کارت و تبدیل آن به RWR+ معمولاً بدون دردسر و در مهلت قانونی انجام می‌شود.

• 🇨🇭 سوئیس: سوئیس به داشتن بوروکراسی دقیق مشهور است. برای اخذ مجوز کار سوئیس، همان طور که گفته شد کارفرما باید درخواست بدهد و اداره مهاجرت کانتون و سپس فدرال آن را تأیید کنند. سهمیه‌بندی سفت‌وسختی وجود دارد؛ مثلاً در سال یک تعداد مشخصی ویزای کاری نوع B برای کل کشور تعیین می‌شود. بنابراین سهولت مهاجرت به سوئیس کمتر است مگر اینکه از ابتدا با کارفرمای قوی و تخصص بسیار موردنیاز اقدام کنید. معادل‌سازی مدارک درمانی نیز توسط نهادهای مختلف (صلیب سرخ برای پیراپزشکان، وزارت بهداشت برای پزشکان و روانشناسان) انجام می‌شود و می‌تواند چندین ماه طول بکشد. سوئیس معمولاً مدرک کشورهای خارج از اروپا را با دقت بررسی می‌کند و احتمال اینکه از شما آزمون یا دوره جبرانی بخواهند زیاد است (به خصوص برای رشته‌هایی نظیر داروسازی، دندانپزشکی و حتی پرستاری). بنابراین از نظر اداری، سوئیس سخت‌گیرترین مورد در این سه کشور محسوب می‌شود.

۴. کیفیت زندگی و حمایت اجتماعی:

این فاکتور در ادامه مقاله جداگانه نیز بررسی خواهد شد، اما به طور خلاصه: سوئیس در شاخص‌های کیفیت زندگی (درآمد بالا، امنیت، سلامت، محیط زیست) رتبه ممتازی دارد، اما هزینه زندگی نیز بالاتر است. آلمان و اتریش هر دو کیفیت زندگی بالا با هزینه معقول‌تر ارائه می‌کنند. از نظر حمایت اجتماعی (مانند بیمه درمانی، مرخصی زایمان، بیمه بیکاری و مستمری)، هر سه کشور سیستم‌های پیشرفته‌ای دارند ولی تفاوت‌هایی هست: مثلاً مرخصی والدین با حقوق در آلمان ~۱۲ ماه است، در اتریش هم حدوداً مشابه یا بیشتر بسته به مدل انتخابی، اما در سوئیس تنها ۱۴ هفته مرخصی زایمان با حقوق و ۲ هفته مرخصی پدر وجود دارد که نسبت به میانگین اروپایی کمتر است. در عوض سوئیس مالیات کمتری از درآمد کسر می‌کند و افراد بخشی از خدمات (مثل بیمه درمانی) را خصوصی می‌خرند. در بخش مربوط به کیفیت زندگی این موارد را بیشتر باز کرده‌ایم.

به طور خلاصه، اگر سهولت آمدن و تعداد فرصت شغلی اولویت شماست، شاید آلمان گزینه بهتری باشد؛ اگر کیفیت زندگی و درآمد بالاتر هدف اصلی است و می‌توانید سختی مراحل را تحمل کنید، سوئیس جذاب‌تر است؛ و اتریش نیز ترکیبی متعادل از هر دو (فرآیند معقول + زندگی باکیفیت در اتحادیه اروپا) را ارائه می‌دهد.

مدل کاری در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها برای کادر درمان

آشنایی با ساختار کاری در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشورهای مقصد می‌تواند به مهاجران کادر درمان کمک کند تصویر روشنی از محیط کار آینده داشته باشند. در این بخش، توضیح می‌دهیم که در بیمارستان‌ها و کلینیک‌های آلمان، اتریش و سوئیس هر دسته از کادر درمان چه نقشی ایفا می‌کنند و در چه بخش‌هایی امکان اشتغال دارند:

پرستاران (Pflegekräfte/Nurses)

پرستاران در سیستم بهداشت آلمان، اتریش و سوئیس ستون فقرات مراقبت از بیماران هستند و حوزه فعالیت متنوعی دارند. یک پرستار مهاجر می‌تواند بسته به تخصص و علاقه خود در بخش‌های مختلفی مشغول به کار شود:

• بخش‌های بستری بیمارستان: مانند بخش داخلی، جراحی، اطفال، زنان و زایمان، روانپزشکی و غیره. پرستاران در این بخش‌ها مسئولیت مراقبت روزمره از بیماران (چک علائم حیاتی، کمک در تغذیه و بهداشت بیمار، اجرای دستورات پزشک مثل تزریقات و داروها) را برعهده دارند. معمولاً شیفت‌های کاری چرخشی (صبح، عصر، شب) دارند. در آلمان و اتریش نسبت پرستار به بیمار بسته به بخش متفاوت است (مثلاً در بخش مراقبت‌های ویژه نسبت ۱:۲ یا ۱:۳ و در بخش‌های عادی بالاتر). پرستاران همچنین در تحویل شیفت گزارش بیمار را منتقل می‌کنند و مستندسازی پرونده را انجام می‌دهند.

• اورژانس و مراقبت‌های ویژه: برای کار در اتاق اورژانس (Notaufnahme) یا بخش ICU/CCU معمولاً نیاز به تجربه بیشتر یا دوره تکمیلی است. اما با چند سال سابقه می‌توان در این بخش‌ها کار کرد. در ICU وظایف تخصصی‌تر (مانند کار با ونتیلاتور، پایش مداوم علائم حیاتی، همکاری نزدیک با پزشکان متخصص) انجام می‌شود.

• اتاق عمل (OP) و بیهوشی: پرستاران اسکراب یا سیرکولر در اتاق عمل نقش دستیار جراحی را دارند. آنها ابزار جراحی را آماده و در اختیار جراح می‌گذارند و مراقب استریل بودن محیط هستند. همچنین پرستاران بیهوشی در تیم بیهوشی به متخصص بیهوشی کمک می‌کنند (مانیتور علائم، آماده کردن داروهای بیهوشی). این نقش‌ها نیازمند دوره‌های آموزشی اضافی در کشور مقصد است، ولی کمبود نیرو در آنها وجود دارد.

• مراکز مراقبت طولانی‌مدت و خانه سالمندان: تعداد زیادی از پرستاران خارجی در آلمان و اتریش در خانه‌های سالمندان (Pflegeheim) یا مراکز نگهداری سالمندان مشغول می‌شوند. کار در این مراکز بیشتر بر مراقبت حمایتی و توانبخشی متمرکز است؛ مانند کمک به سالمند در امور روزمره، پیگیری داروها، ارتباط با خانواده و پزشکان.

• کلینیک‌ها و درمانگاه‌های سرپایی: برخی پرستاران در مطب پزشکان یا درمانگاه‌های تخصصی کار می‌کنند (نقشی شبیه به دستیار پزشک یا منشی مطب با دانش پرستاری). برای مثال در یک کلینیک دیابت، پرستار آموزش‌دیده می‌تواند آموزش‌های لازم به بیماران بدهد، قند خون بگیرد و پرونده را ثبت کند.

• مراقبت در منزل (Ambulante Pflege): مدل دیگری که در آلمان و اتریش رواج دارد، پرستاری سیار است؛ یعنی پرستار روزانه به منازل چند بیمار سر می‌زند و خدمات درمانی ارائه می‌دهد (مثل تزریق دارو، تعویض پانسمان، کمک به حمام بیمار). این کار نیازمند داشتن گواهی رانندگی و خودروی شخصی است (که گاهی کارفرما می‌دهد).

ساختار سلسله مراتب: در بیمارستان‌های این کشورها، پرستاران یک بخش معمولاً تحت نظارت یک سرپرستار (Stationsleitung) کار می‌کنند. سرپرستار برنامه شیفت‌ها را تنظیم می‌کند، پل ارتباطی با مدیریت پرستاری و پزشکان است. بالاتر از سرپرستاران، مدیر خدمات پرستاری بیمارستان قرار دارد. یک پرستار تازه‌وارد معمولاً ابتدا پرستار مسئول چند بیمار خواهد بود و با کسب تجربه ممکن است به سمت سرپرستاری ارتقا یابد.

مدل کاری: اکثر بیمارستان‌ها نسبت پرستار به بیمار تعریف‌شده دارند (هرچند گاهی در عمل کمبود باعث فشار کاری می‌شود). پرستاران بخش دولتی طبق قانون ساعات کاری کار می‌کنند (معمولاً ۳۸ تا ۴۰ ساعت در هفته). شیفت‌های شب و آخرهفته با درصد اضافه حقوق همراه است. در سوئیس هفته کاری کمی بلندتر (۴۲ ساعت) است اما حقوق بیشتر این را جبران می‌کند. تیم درمانی چندرشته‌ای است؛ پرستاران با پزشکان، فیزیوتراپ‌ها، مددکاران اجتماعی و … تعامل نزدیک دارند. بیمارستان‌ها همچنین بر مستندسازی دقیق تأکید دارند؛ بنابراین پرستاران باید گزارش‌های کتبی یا کامپیوتری دقیقی از مراقبت ارائه‌شده تهیه کنند (اکنون بسیاری از بیمارستان‌ها دارای سیستم پرونده الکترونیک بیمار هستند).

روانشناسان و متخصصان سلامت روان

نقش روانشناسان در سیستم درمانی ممکن است مستقیم به اداره بیمار مرتبط نباشد (چون درمان پزشکی عمدتاً توسط پزشکان صورت می‌گیرد)، اما در بیمارستان‌های روانپزشکی، مراکز مشاوره و توانبخشی حضور پررنگی دارند:

• بیمارستان‌ها و بخش‌های روانپزشکی: در آلمان و اتریش، روانشناس بالینی معمولاً در کنار روانپزشک و پرستاران روانپزشکی در بخش‌ها کار می‌کند. وظیفه او انجام ارزیابی‌های روان‌شناختی، اجرای تست‌های شناختی یا شخصیتی، ارائه جلسات روان‌درمانی فردی یا گروهی به بیماران بستری است. برای این نقش، فرد باید مجوز فعالیت بالینی داشته باشد.

• کلینیک‌ها و مراکز مشاوره سرپایی: بسیاری از روانشناسان در مراکز مشاوره (برای خانواده، اعتیاد، کودک و نوجوان و …) استخدام می‌شوند. این مراکز ممکن است دولتی یا وابسته به سازمان‌های غیردولتی باشند. کار عمدتاً مشاوره و حمایت روانی مراجعان به صورت جلسات منظم است.

• توانبخشی و مراکز درمان درد: در مراکز بازتوانی (مثلاً برای بیماران سکته مغزی، یا کلینیک‌های درد مزمن)، روانشناس به تیم درمانی کمک می‌کند تا جنبه‌های روانی بازتوانی بیمار مدیریت شود.

• آموزش و پیشگیری: برخی روانشناسان در حوزه بهداشت عمومی مشغولند؛ برای نمونه تهیه برنامه‌های آموزشی کاهش استرس برای کادر بیمارستان، یا مشاوره به بیماران دیابتی در خصوص سازگاری روانی.

مدل کاری روانشناسان: برخلاف پرستاران که شیفتی کار می‌کنند، روانشناسان عمدتاً ساعات اداری (روزانه) کار می‌کنند مگر در شرایط خاص. جلسات درمانی یا مشاوره طبق برنامه زمانی تنظیم می‌شوند. در سیستم آلمان، کسی که روان‌درمانگر دارای Approbation باشد می‌تواند به صورت مستقل بیماران را ویزیت کند و از بیمه پول بگیرد. اما روانشناسان بدون این مجوز معمولاً به عنوان نیروی تحت نظارت فعالیت می‌کنند (مثلاً تحت نظارت یک روانپزشک یا روان‌درمانگر ارشد). سلسله مراتب چندانی در بین روانشناسان بیمارستانی نیست؛ ممکن است یک سرگروه روانشناس در بیمارستان بزرگ وجود داشته باشد که بر فعالیت تیم روانشناسی نظارت کند.

شنوایی‌سنج‌ها (Audiologists)

شنوایی‌سنج یا ادیولوژیست عمدتاً با ارزیابی و توانبخشی شنوایی سر و کار دارد. جاهایی که این متخصصان به‌کار گرفته می‌شوند:

• کلینیک‌های گوش و حلق و بینی (ENT Clinics): در بیمارستان‌ها معمولاً بخش شنوایی‌شناسی زیرمجموعه دپارتمان گوش‌وحلق‌وبینی است. شنوایی‌سنج‌ها تست‌های شنوایی (ادیومتری تن خالص، گفتاری)، تست‌های تعادلی (در صورت تخصص در وستیبولار) و آزمون‌های الکتروفیزیولوژیک شنوایی (مثل ABR) را انجام می‌دهند. آنها نتایج را تفسیر و به پزشک ENT گزارش می‌کنند تا تشخیص نهایی گذاشته شود.

• مراکز سمعک و توانبخشی شنوایی: در شهرها مراکز خصوصی زیادی وجود دارد که کارشان تجویز و فروش سمعک است. در این مراکز، متخصص شنوایی‌سنج تست شنوایی افراد را گرفته، نیاز به سمعک را ارزیابی می‌کند و سپس دستگاه مناسب را انتخاب و تنظیم می‌کند. همچنین به مشتری روش استفاده و نگهداری از سمعک را آموزش می‌دهد.

• برنامه‌های غربالگری و مدارس ناشنوایان: برخی شنوایی‌سنج‌ها در برنامه‌های غربالگری شنوایی نوزادان یا در مدارس ویژه کودکان کم‌شنوا کار می‌کنند، که وظیفه‌شان پایش وضعیت شنوایی و عملکرد دستگاه‌های کمک‌شنوایی کودکان است.

شنوایی‌سنج‌ها معمولاً ساعات کار منظم روزانه دارند و کارشان بیشتر تشخیصی-فنی است تا مراقبتی. برای موفقیت در این نقش، تسلط بر کار با تجهیزات ادیولوژی و کامپیوتر ضروری است. همچنین مهارت ارتباطی با بیماران (که ممکن است سالمندان یا کودکان باشند) اهمیت دارد تا همکاری کنند. در محیط بیمارستانی، ادیولوژیست با پزشکان و پرستاران ENT در ارتباط است؛ در محیط فروشگاهی، با مشتریان و احتمالا نمایندگان شرکت‌های تامین‌کننده دستگاه سروکار دارد.

بینایی‌سنج‌ها (Optometrists)

بینایی‌سنج‌ها در حوزه مراقبت‌های اولیه بینایی فعال‌اند. مکان‌های معمول کار:

• مغازه‌ها/فروشگاه‌های عینک (Optik Shop): بیشترین محل اشتغال اپتومتریست‌ها فروشگاه‌های عینک و لنزهای تماسی است. آن‌ها چشم مشتریان را با دستگاه‌های رتینوسکوپ یا اتورفرکتومتر معاینه می‌کنند، سپس آزمون‌های حدت بینایی (بینایی‌سنجی) انجام می‌دهند تا نمره عینک دقیق تعیین شود. بعد بر اساس نسخه، به مشتری در انتخاب فریم و عدسی مناسب مشاوره می‌دهند و عینک یا لنز را آماده کرده و تنظیم می‌کنند. این کار ترکیبی از تخصص علمی (تشخیص عیوب انکساری) و مهارت تجاری/ارتباطی است.

• کلینیک‌های چشم‌پزشکی: برخی بینایی‌سنج‌ها در کلینیک یا بخش چشم بیمارستان کار می‌کنند، جایی که پیش از ویزیت چشم‌پزشک، معاینات اولیه (مانند تعیین حدت بینایی، اندازه‌گیری فشار چشم با تونومتر غیرتماسی، انجام آزمون‌های میدان بینایی) را انجام می‌دهند. این اطلاعات به چشم‌پزشک کمک می‌کند ارزیابی کامل‌تری داشته باشد.

• مراکز تخصصی بینایی‌سنجی: در کشورهای آلمانی‌زبان، حرفه Augenoptiker شامل ساخت و تعمیر عینک هم می‌شود. بنابراین برخی متخصصان ممکن است بیشتر وقتشان را در کارگاه تراش عدسی و مونتاژ عینک بگذرانند (گرچه این کار ممکن است توسط تکنسین انجام شود و اپتومتریست روی معاینات تمرکز کند).

مدل کاری: اپتومتریست‌ها نیز معمولاً تمام‌وقت روزانه کار می‌کنند، با استراحت در روزهای یکشنبه (که فروشگاه‌ها تعطیل‌اند). محیط کار فروشگاهی گاهی شامل شیفت شنبه نیز می‌شود. برای موفقیت در این کار، علاوه بر دانش اپتومتری، رفتار مشتری‌مدار و مقداری ذوق فروشندگی مفید است، چون در نهایت فروشگاه باید محصولاتش را به فروش برساند. از لحاظ سلسله مراتب، یک فروشگاه ممکن است یک مدیر فروشگاه داشته باشد و چند اپتومتریست زیر نظر او کار کنند. در محیط کلینیکی، اپتومتریست تحت نظارت یک چشم‌پزشک ارشد است.

سایر کادر درمان

به طور کلی، محیط کار بیمارستان‌ها و کلینیک‌های آلمان، اتریش و سوئیس حرفه‌ای و استاندارد است. رعایت پروتکل‌ها، کار تیمی منظم، احترام متقابل میان پرسنل رده‌های مختلف، و تأکید بر ادامه آموزش و به‌روز نگه داشتن دانش از ویژگی‌های کار در این مراکز است. تازه‌واردانی که از فرهنگ کاری متفاوت می‌آیند، ممکن است در ابتدا با چالش‌های تطبیق مانند زبان تخصصی، سیستم مستندسازی الکترونیک یا تفاوت در نقش‌های حرفه‌ای مواجه شوند، اما معمولاً بیمارستان‌ها برنامه‌های جهت‌یابی (Orientation) و حتی منتورینگ برای کارکنان جدید (به ویژه خارجی) دارند تا به تدریج در جریان کار قرار گیرند.

وضعیت ویزای همراه برای خانواده متقاضی در هر کشور

مهاجرت برای بسیاری از افراد تنها زمانی جذاب است که بتوانند خانواده خود را نیز همراه داشته باشند یا پس از مدتی آنها را به خود ملحق کنند. در این قسمت، شرایط ویزای همراه (Family Reunification) در آلمان، اتریش و سوئیس را مرور می‌کنیم، با تمرکز بر همسر و فرزندان کادر درمان مهاجر:

• 🇩🇪 آلمان: آلمان رویکرد نسبتاً بازی برای پیوستن خانواده به نیروی کار ماهر دارد. چنان‌که پیش‌تر اشاره شد، طبق قوانین جدید از سال ۲۰۲۴، همسر و فرزندان فردی که با ویزای کار (نیروی کار ماهر) در آلمان است، می‌توانند بدون نیاز به مدرک زبان آلمانی اولیه به او ملحق شوند. کافی است خود فرد اصلی یک اقامت کاری معتبر (مانند کارت آبی، اجازه کار ماهر یا اجازه اقامت محقق و … ) داشته باشد و بتواند هزینه‌های زندگی خانواده را پوشش دهد. همسر باید حداقل ۱۸ سال سن داشته باشد و ازدواج قانونی باشد. برای کودکان معمولاً زیر ۱۸ سال اجازه الحاق داده می‌شود. مراحل اقدام این‌گونه است که فرد اصلی پس از دریافت کارت اقامت کاری، از سفارت آلمان در کشور مبدا برای همسر/فرزندان تقاضای ویزای الحاق خانواده می‌کند. مدارک لازم شامل سند ازدواج رسمی، شناسنامه بچه‌ها، مدارک شناسایی، اجاره‌نامه مسکن کافی در آلمان و بیمه سلامت است. سفارت پس از بررسی مدارک و اخذ تایید اداره مهاجرت آلمان، ویزا صادر می‌کند. پس از ورود، اعضای خانواده باید در اداره ثبت سکنه و اداره خارجیان شهر محل سکونت ثبت‌نام کنند و کارت اقامت وابسته دریافت کنند. همسر فرد در آلمان اجازه کار کامل بدون محدودیت دارد (زیرا در قانون، همسران مهاجران ماهر امکان کار دارند). این یک مزیت مهم است که همسر می‌تواند شغل یا تحصیل خود را ادامه دهد. از سال ۲۰۲۴ همچنین امکان آوردن والدین و والدین همسر تحت شرایط خاص (مثل نیاز به مراقبت یا اگر فرد اصلی تازه بعد از 2024 آمده باشد) فراهم شده است؛ البته این مورد نیاز به بررسی مورد به مورد و داشتن تمکن مالی و فضای مسکن کافی دارد و یک حق خودکار نیست، بلکه یک امکان قانونی جدید است.

• 🇦🇹 اتریش: در اتریش اعضای خانواده درجه‌یک (همسر و فرزندان زیر ۱۸ سال) می‌توانند به شخص دارنده کارت قرمز-سفید-قرمز یا اقامت بلندمدت ملحق شوند. برای همسر شرط حداقل سن ۲۱ سال هنگام درخواست وجود دارد. همچنین مدرک زبان آلمانی در سطح A1 برای همسر الزامی است مگر در موارد معافیت. این مدرک باید از موسسات مورد تایید (مانند Goethe، ÖSD، ÖIF) و حداکثر یک‌سال از صدور آن گذشته باشد. فرزندان نیازی به مدرک زبان ندارند. متقاضی باید ثابت کند محل سکونت با استاندارد کافی (مثلاً یک خانه/آپارتمان با متراژ متناسب تعداد نفرات) در اتریش دارد، و درآمد کافی برای تأمین معاش خانواده را نشان دهد. حداقل تمکن مالی لازم به تعداد افراد بستگی دارد – برای یک زوج حدود ۲۰۰۰ یورو در ماه (پس از کسر هزینه مسکن) و به ازای هر فرزند ~۲۰۰ یورو اضافه باید درآمد داشته باشند. در عمل اگر فرد مهاجر یک شغل تمام‌وقت در حوزه درمان داشته باشد (مثلاً پرستار با حقوق ~۲۷۰۰ ناخالص)، معمولاً شرایط تأمین مالی خانواده را برآورده می‌کند. روند درخواست به این صورت است که یا خانواده از ابتدا همراه فرد بیایند (درخواست همزمان در سفارت، در صورت داشتن مدارک)، یا بعد از استقرار فرد اصلی، جداگانه درخواست ویزای پیوست خانواده (عنوان اقامتی “Family Member”) کنند. این ویزا/اقامت ابتدا یک‌ساله است و سپس اغلب به کارت قرمز-سفید-قرمز پلاس ۳ ساله تبدیل می‌شود که حق کار کامل به همسر می‌دهد. اتریش معمولا در اعطای ویزای همراه حساسیت دارد که ازدواج صوری نباشد و مدارک کامل ارائه شود، لذا گاهی مصاحبه حضوری با همسر یا بررسی عمیق اسناد انجام می‌شود. پس از ۵ سال اقامت مستمر، هم اعضای خانواده می‌توانند اقامت دائم (کارت اقامت بلندمدت EU) درخواست کنند مشروط به اینکه شرایط ادغام (مثل مدرک زبان A2 و عدم دریافت کمک اجتماعی) را برآورده کنند.

• 🇨🇭 سوئیس: در سوئیس اگر شما مجوز اقامت کاری نوع B داشته باشید، می‌توانید برای الحاق خانواده (Familiennachzug) اقدام کنید. البته به شرط موافقت دولت کانتون. قوانین سوئیس می‌گوید فرد باید مسکن کافی و درآمد کافی برای تأمین خانواده داشته باشد و خانواده‌اش بیمه درمانی شوند. محدودیت زبان برای ورود همسر در ابتدا وجود ندارد، اما برخی کانتون‌ها ممکن است پس از ورود، از همسر بخواهند دوره‌های زبان و ادغام بگذراند (این موضوع پس از آمدن است و شرط صدور ویزا نیست). در عمل، بسیاری از کارفرمایان سوئیسی در قرارداد استخدام ذکر می‌کنند که به فرد اجازه الحاق خانواده را می‌دهند و حتی در امور اداری کمک می‌کنند. همسر فرد دارنده Permit B در سوئیس عموماً اجازه کار دارد (اگر Permit B او با حق کار صادر شود که معمولا برای همسر Swiss/EU یا highly skilled third-country nationals چنین است). برای دانشجویان خارجی در سوئیس، گرفتن ویزای همراه برای همسر دشوار است؛ تنها در مواردی نظیر مقاطع دکتری که دانشجو درآمد پژوهشی دارد، ممکن است اجازه دهند همسر بیاید. بنابراین اگر کادر درمان با ویزای کار عازم سوئیس شود (مثلاً پرستاری که Permit B کاری دارد)، می‌تواند انتظار داشته باشد طی چند ماه همسر و فرزندانش نیز به او بپیوندند. اما نسبت به آلمان و اتریش، جمع کردن مدارک برای سوئیس دقیق‌تر است (باید اجاره‌نامه رسمی خانه و گواهی حقوق و مالیات ارائه شود که نشان دهد استطاعت دارید). لازم به ذکر است سوئیس حتی اجازه الحاق فرزندان بالای ۱۸ سال یا والدین را در شرایط عادی نمی‌دهد مگر در موارد خاص (مثل وابستگی شدید مالی/بیماری والدین به فرد، آن هم بیشتر اگر خود فرد Permit C یا تابعیت داشته باشد).

خلاصه: آلمان با لغو شرط زبان و همچنین امکان اشتغال سریع همسر، محیط دوستانه‌تری برای خانواده مهاجر فراهم کرده است. اتریش نیازمند مدرک زبان ابتدایی و تمکن مالی دقیق است، اما پس از ورود، همسر حق کار دارد و اقامت نسبتاً پایداری می‌گیرد. سوئیس مقررات سختگیرانه‌تری دارد اما در صورت صدور مجوز، کیفیت زندگی خانواده در سطح بالایی خواهد بود. در هر سه کشور، تحصیل فرزندان مهاجر (تا سن ۱۶-۱۸) در مدارس دولتی رایگان است و می‌توانند به مدرسه بروند. همچنین همسران معمولاً حق استفاده از دوره‌های زبان و ادغام (گاهی با هزینه‌های حمایتی دولت) را دارند تا زودتر وارد جامعه شوند.

میزان درآمد حین تحصیل و پس از فارغ‌التحصیلی برای هر رشته در هر کشور

درآمد کادر درمان می‌تواند به دو برهه تقسیم شود: دوره دانشجویی/آموزشی و دوره اشتغال حرفه‌ای پس از فارغ‌التحصیلی. در ادامه این دو جنبه را برای رشته‌های پرستاری، روانشناسی، شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی در هر یک از سه کشور بررسی می‌کنیم.

درآمد و حمایت مالی در دوره تحصیل یا آموزش

• دوره دانشجویی دانشگاهی (کارشناسی/ارشد): در آلمان و اتریش، تحصیل دانشگاهی در رشته‌های کادر درمان (مثلاً لیسانس پرستاری یا فوق‌لیسانس روانشناسی) معمولاً بدون حقوق است؛ بلکه دانشجو باید برای مخارج زندگی خود منبع مالی داشته باشد. اما دانشجویان اجازه کار پاره‌وقت دارند (در آلمان ۲۰ ساعت در هفته طی ترم، و تمام‌وقت در تعطیلات؛ در اتریش تا ۲۰ ساعت با مجوز کار دانشجویی). بسیاری از دانشجویان بین‌المللی در حوزه درمان، همزمان کار دانشجویی مرتبط انجام می‌دهند. برای مثال، یک دانشجوی پرستاری ممکن است به عنوان کمک‌پرستار (Pflegehelfer) یا نیروی خدماتی در خانه سالمندان در اوقات فراغت مشغول شود و ساعتی حدود ۱۲-۱۵ یورو درآمد کسب کند. یا دانشجویان روانشناسی ممکن است در پروژه‌های پژوهشی دانشگاه دستیار شوند و حقوق دستیار پژوهشی دریافت کنند (معمولاً ۴۰۰-۵۰۰ یورو در ماه برای چند ساعت کار). این درآمدها کمک خرج است اما برای کل هزینه زندگی کافی نیست. در سوئیس، کار دانشجویی برای خارجی‌ها محدودتر (حدود ۱۵ ساعت در هفته) است و با توجه به هزینه بالای زندگی، اغلب دانشجویان نیاز به پشتوانه مالی قوی یا بورس دارند. حقوق پاره‌وقت در سوئیس بالا است (ساعتی شاید ۲۵-۳۰ فرانک برای کارهای ساده)، اما با محدودیت ساعت، مجموع درآمد ماهانه زیاد نخواهد بود.

• دوره‌های آموزش عملی/آوسبیلدونگ: همانطور که گفته شد، در آلمان دوره‌های آوسبیلدونگ پرستاری و برخی رشته‌های پیراپزشکی حقوق‌بگیر هستند. یک کارآموز پرستاری سال اول در ۲۰۲۶ ممکن است حدود ۱۱۵۰ یورو ناخالص در ماه دریافت کند که در سال سوم به حدود ۱۳۰۰-۱۴۰۰ یورو می‌رسد. این مبلغ توسط بیمارستان یا مؤسسه آموزش‌دهنده پرداخت می‌شود و در واقع به دانشجو کمک می‌کند بدون نیاز به کار خارجی، دوره آموزشی خود را طی کند. در اتریش نیز برای دوره‌های کمک‌پرستاری ممکن است کمک‌هزینه اندکی پرداخت شود، اما دوره کارشناسی پرستاری در دانشگاه‌ها معمولاً حقوق ندارد (ممکن است در طول کارآموزی بالینی، مزایایی مثل غذا یا خوابگاه بدهند). در سوئیس، آموزش پرستاری در مقطع کارشناسی در مدارس عالی سلامت (FH) انجام می‌شود که بعضاً یک مدل حقوق‌دهی هم دارند (به ویژه اگر به صورت internship با یک بیمارستان قرارداد داشته باشند). مثلاً در برخی کانتون‌ها دانشجوی پرستاری مقداری دستمزد کارآموزی می‌گیرد، اما ارقام آن به اندازه آلمان چشمگیر نیست و بستگی به سیاست هر مدرسه دارد.

به طور خلاصه، درآمد حین تحصیل عمدتاً از کار پاره‌وقت یا دوره‌های آموزش عملی تأمین می‌شود. دانشجویان باید روی این حساب کنند که بخش عمده هزینه‌ها از پس‌انداز شخصی، خانواده یا بورس بیاید. (خوشبختانه تحصیل در دانشگاه‌های دولتی آلمان و اتریش تقریباً رایگان یا با هزینه ناچیز ترمانه است، و در سوئیس هم اگرچه دانشگاه‌ها شهریه دارند اما نسبت به آمریکا/انگلستان کمتر است). برخی رشته‌ها مانند روانشناسی هیچ منبع درآمد ضمن تحصیل ندارند مگر کار غیرمرتبط؛ اما رشته‌های عملی‌تر مثل پرستاری امکان درآمدآفرینی در خلال تحصیل را بیشتر فراهم می‌کنند.

درآمد پس از فارغ‌التحصیلی و شروع کار حرفه‌ای

پرستاری: پس از اخذ مدرک و شروع به کار، پرستاران درآمد پایه خود را دریافت می‌کنند که بسته به کشور متفاوت بود و پیش‌تر بیان شد. به طور خلاصه: در آلمان پرستار تازه‌کار حدود ۲۸۰۰-۳۰۰۰ یورو ناخالص در ماه می‌گیرد. این ممکن است به حدود ۲۰۰۰ یورو خالص (پس از مالیات و بیمه) تبدیل شود که برای زندگی فردی کافی است. با سابقه بیشتر و پست‌های عالی‌تر (مثلاً مسئول شیفت یا سرپرستار)، درآمد به ۳۵۰۰-۴۰۰۰ یورو ناخالص می‌رسد. شیفت شب و تعطیل معمولاً ۲۵ تا ۳۰ درصد اضافه دارد، بنابراین اگر فردی چند شیفت آخر هفته بدهد می‌تواند ۲۰۰-۳۰۰ یورو اضافه در ماه کسب کند. در اتریش حقوق مشابه یا کمی بالاتر است؛ پرستار در وین شاید ۳۰۰۰-۳۲۰0 یورو ناخالص (حدود ۲۱۰۰ یورو خالص) شروع کند. اما چون نرخ مالیات اتریش کمی بالاتر است، خالص نهایی نزدیک آلمان می‌شود. در سوئیس پرستار تازه حدود ۶۰۰۰-۶۵۰۰ CHF ناخالص (۵۰۰۰-۵۵۰۰ CHF خالص) دارد که بسیار بالاتر است، ولی هزینه‌ها نیز بالاست (مثلاً ممکن است ۲۰۰۰ فرانک صرف اجاره و بیمه ماهانه شود). با این وجود، پرستاری در سوئیس همچنان از مشاغل با درآمد خوب به شمار می‌آید و فرد امکان پس‌انداز قابل توجه در طول زمان دارد.

روانشناسی: درآمد روانشناسان به نوع کارشان وابسته است. یک روانشناس سازمانی استخدام‌شده در شرکت ممکن است درآمدی هم‌تراز سایر کارشناسان شرکت داشته باشد (مثلاً ۳۰۰۰-۴۰۰۰ یورو در آلمان). روانشناس بالینی که در بیمارستان کارمند است، طبق قرارداد دولت حقوق می‌گیرد که معمولاً رده‌ای بالاتر از پرستار است (مثلاً ۴۰۰۰ یورو ناخالص). اگر کسی روان‌درمانگر مستقل باشد، درآمدش بسته به تعداد مراجعان متغیر است ولی می‌تواند بالا باشد؛ برای مثال تعرفه یک جلسه ۵۰ دقیقه‌ای روان‌درمانی در آلمان برای بیمه دولتی حدود 100 یورو است، اگر درمانگر روزی ۴ بیمار ببیند ماهانه ~۸۰۰۰ یورو از بیمه دریافت می‌کند که پس از کسر هزینه مطب و بیمه خوداشتغالی شاید نصف آن سود خالص باشد. در اتریش وضعیت تعرفه‌ها کمی پایین‌تر و در سوئیس بسیار بالاتر (یک جلسه شاید ۱۵۰-۲۰۰ CHF) است. اما بسیاری از روانشناسان مهاجر در سال‌های اول نمی‌توانند کلینیک شخصی بزنند و به عنوان کارمند یا کارورز کار می‌کنند که حقوق‌های متوسط‌تری دارد (مثلاً یک روانشناس در کلینیک ترک اعتیاد شاید ۳۵۰۰ یورو در ماه بگیرد).

شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی: این مشاغل اگر در استخدام مراکز باشند، حقوق ثابتی دارند که معمولاً در حد تکنسین‌های ماهر است. یک شنوایی‌سنج در بیمارستان آلمان احتمالاً حدود ۲۸۰۰ یورو ناخالص می‌گیرد. بینایی‌سنج در فروشگاه عینک حقوق پایه شاید ۲۵۰۰ یورو داشته باشد + درصدی از فروش (برخی فروشگاه‌ها جهت تشویق، درصد فروش به کارکنان می‌دهند). در اتریش ارقام تقریباً مشابه آلمان است، شاید اندکی بالاتر. در سوئیس مانند همیشه ارقام بالاترند: مثلاً متوسط حقوق یک تکنسین عینک در حدود ۵۰۰۰-۶۰۰۰ CHF است. باید توجه داشت که برای شنوایی‌سنج‌ها و بینایی‌سنج‌ها، مسیر رشد درآمد بیشتر وابسته به این است که آیا خود کسب‌وکاری راه‌اندازی می‌کنند یا به سمت مدیریت می‌روند. یک فرد شاغل ممکن است افزایش سالانه جزئی داشته باشد، ولی اگر مغازه عینک خود را تأسیس کند، درآمدش می‌تواند چند برابر شود (هرچند ریسک و زحمت مدیریت هم دارد).

مالیات و کسورات: در آلمان و اتریش از حقوق ناخالص چیزی حدود ۳۰-۴۰٪ به عنوان مالیات و بیمه کسر می‌شود (بسته به وضعیت تأهل و درآمد). در سوئیس مالیات بر درآمد کمتر است (شاید ~۱۵٪) اما فرد باید بیمه درمانی خصوصی جداگانه بپردازد. لذا مقایسه درآمدها باید با در نظر گرفتن این هزینه‌ها باشد.

مزایا: علاوه بر حقوق پایه، کادر درمان معمولاً از مزایایی مثل پاداش کریسمس و تعطیلات (در آلمان و اتریش معادل یکی دو ماه حقوق اضافه در سال)، حق لباس و تغذیه (برخی بیمارستان‌ها غذای یارانه‌ای و لباس کار ارائه می‌دهند)، افزایش سنواتی حقوق و دوره‌های آموزش ضمن خدمت رایگان بهره‌مند می‌شوند. در سوئیس معمولاً پاداش‌ها کمتر است ولی پایه حقوق بالاتر خودش جبران می‌کند.

هزینه زندگی دانشجویی و کاری در سه کشور

برآورد هزینه‌های زندگی بخش مهمی از تصمیم‌گیری مهاجرت است. در اینجا تصویری کلی از هزینه‌های زندگی (مسکن، خورد و خوراک، حمل‌ونقل و…) در آلمان، اتریش و سوئیس ارائه می‌دهیم:

• 🇩🇪 آلمان: برای یک دانشجو یا فرد مجرد، هزینه زندگی بسته به شهر متفاوت است. در شهرهای بزرگ و پایتختی مانند مونیخ، هامبورگ، فرانکفورت، اجاره مسکن بیشترین هزینه را تشکیل می‌دهد. اجاره یک اتاق در خوابگاه یا آپارتمان مشترک حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ یورو در ماه است (در مونیخ شاید بیشتر). هزینه خوراک، حمل‌ونقل عمومی، بیمه سلامت دانشجویی و متفرقه روی هم برای یک زندگی دانشجویی متوسط حدود ۸۵۰ تا ۱۰۰۰ یورو در ماه برآورد می‌شود. (به طور مثال، سفارت آلمان هم مبلغ حدود ۹۳۴ یورو در ماه را به عنوان حداقل تمکن مالی دانشجو تعیین کرده است). برای فرد شاغل که تمام‌وقت کار می‌کند، بسته به سبک زندگی ممکن است هزینه‌ها کمی بالاتر باشد؛ مثلاً ممکن است آپارتمان مستقل اجاره کند که ۷۰۰-۸۰۰ یورو هزینه دارد و مجموع مخارج ماهانه را به ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ یورو برساند. خوشبختانه بسیاری از شهرهای کوچک‌تر و متوسط آلمان ارزان‌ترند و در آنها با ۱۰۰۰ یورو هم می‌توان زندگی نسبتاً راحتی داشت. هزینه‌های مشخص: بلیت ماهانه حمل‌ونقل درون‌شهری ~۵۰-۱۰۰€ (دانشجویی ارزان‌تر است)، بیمه سلامت دانشجویی ~۱۲۰€ (برای کارکنان ۱۴٫۶٪ حقوق که سهم کارمند نصف است)، یک وعده غذا در غذاخوری دانشگاه ~۳-۵€، یک قرص نان ~۲€، یک لیتر شیر ~۱€، اینترنت/موبایل ~۳۰€ در ماه.

• 🇦🇹 اتریش: هزینه‌ها در اتریش بسیار شبیه آلمان است یا اندکی کمتر. وین به عنوان پایتخت، در قیاس با مونیخ یا هامبورگ ارزان‌تر است. یک دانشجو در وین حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ یورو در ماه نیاز دارد. اجاره اتاق یا آپارتمان مشترک ~۳۵۰-۴۵۰ یورو، خورد و خوراک ~۳۰۰ یورو، بیمه دانشجویی ~۶۰ یورو (ارزان‌تر از آلمان)، حمل‌ونقل عمومی با کارت ترم ~۷۵ یورو در ترم (یعنی ~۱۵€ در ماه بسیار مقرون‌به‌صرفه)، تفریحات و خریدهای شخصی ~۱۰۰-۱۵۰ یورو. در شهرهای دانشجویی کوچک‌تر مثل گراتس یا اینسبروک ممکن است با ۷۰۰ یورو هم بتوان مدیریت کرد. برای یک خانواده یا فرد شاغل، اجاره آپارتمان ۵۰ متری در وین ~۷۰۰ یورو است، قبوض و اینترنت ~۱۵۰ یورو، خواربار برای ۲ نفر ~۴۰۰ یورو، مجموعاً شاید ۱۵۰۰-۱۸۰۰ یورو خرج ماهانه یک زوج بدون فرزند باشد. البته درآمدها در اتریش نسبت به هزینه کمی بالاتر است به نسبت آلمان، بنابراین کیفیت زندگی حفظ می‌شود. کالاهای مصرفی و مواد غذایی قیمتش تقریباً مشابه آلمان است (چون هر دو در اتحادیه قیمت‌های نزدیک دارند).

• 🇨🇭 سوئیس: سوئیس جزو گران‌ترین کشورهای جهان است. شهرهای ژنو و زوریخ معمولا در صدر لیست گران‌ترین‌ها قرار دارند. برای زندگی دانشجویی، حداقل ۱۵۰۰ فرانک سوئیس (CHF) در ماه لازم است؛ حتی دانشگاه‌ها این رقم را بالاتر، حدود ۱۷۰۰-۱۸۰۰ CHF برآورد می‌کنند. هزینه اجاره یک اتاق در خوابگاه یا shared apartment در زوریخ شاید ۷۰۰-۸۰۰ CHF باشد. بیمه درمانی اجباری برای هر فرد بالغ حداقل ۳۰۰ CHF در ماه است. هزینه خوراک و رفت‌وآمد هم گران است: یک وعده غذا در سلف دانشگاه ~۱۰ CHF، یک بلیت اتوبوس ~۴ CHF (البته اشتراک ماهانه برای دانشجو تخفیف دارد). بنابراین دانشجو معمولا بدون کار پاره‌وقت یا کمک مالی سخت می‌تواند از پس هزینه‌ها برآید. برای فردی که کار می‌کند و درآمد سوئیسی دارد، هزینه‌ها قابل مدیریت‌ترند اما همچنان زیادند: اجاره یک آپارتمان ۵۰-۶۰ متری در زوریخ ~۲۰۰۰ CHF، در شهرهای کوچک‌تر شاید ۱۲۰۰-۱۵۰۰ CHF. مواد غذایی ماهانه برای دو نفر ~۶۰۰-۸۰۰ CHF (قیمت گوشت و لبنیات در سوئیس بالا است، مثلا یک کیلو مرغ ~۲۵ CHF، یک لیتر شیر ~۱٫۵ CHF). خوردن در رستوران یک غذای معمولی ~۲۰-۳۰ CHF. حمل‌ونقل عمومی بسیار کارآمد ولی گران: کارت ماهانه شهری ~۸۰-۱۲۰ CHF. در عوض، درآمد یک کادر درمان آنقدر بالاست که پس از پوشش این هزینه‌ها باز هم مبلغ قابل توجهی باقی می‌ماند. همچنین بسیاری از ساکنین سوئیس برای خریدهای بزرگ یا تفریحات به کشورهای همسایه (آلمان، فرانسه) سر می‌زنند تا از تفاوت قیمت‌ها استفاده کنند.

مقایسه پس‌انداز: یک پرستار در آلمان با حقوق ~۲۲۰۰ یورو خالص و هزینه زندگی ~۱۴۰۰ یورو، ماهانه شاید ~۸۰۰ یورو پس‌انداز کند. همان پرستار در اتریش با حقوق ~۲۰۰۰ یورو خالص و هزینه ~۱۳۰۰ یورو، ~۷۰۰ یورو پس‌انداز دارد. در سوئیس پرستار با ~۵۰۰۰ CHF خالص و هزینه ~۳۰۰۰ CHF، می‌تواند ~۲۰۰۰ فرانک (تقریباً ۲۰۰۰ یورو) ذخیره کند که بسیار چشمگیر است. البته نرخ تبدیل ارز و هزینه سفر به وطن هم باید لحاظ شود.

در مجموع، هزینه زندگی دانشجویی در آلمان و اتریش کاملاً قابل تحمل و در سوئیس سنگین است؛ ولی در دوره اشتغال، درآمدها در هر سه کشور پاسخگوی هزینه‌ها هستند و حتی امکان پس‌انداز و زندگی راحت می‌دهند، با بهترین حالت در سوئیس. برای مدیریت بهتر، مهاجران معمولا در ابتدای ورود صرفه‌جویی می‌کنند و به مرور با افزایش درآمد و ثبات، خرج خود را بالانس می‌کنند. همچنین مقاله هزینه‌های اپلای و تمکن برای کشورهای آلمانی زبان را بخوانید.

مدت دوره تحصیلی برای هر رشته در هر کشور

طول دوره‌های تحصیل و آموزش رشته‌های کادر درمان ممکن است از کشوری به کشور دیگر اندکی تفاوت داشته باشد، اما تلاش‌هایی برای هماهنگی در سطح اروپا صورت گرفته است. در این بخش، مدت زمان معمول تحصیل یا آموزش در رشته‌های پرستاری، روانشناسی، شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی را در آلمان، اتریش و سوئیس بررسی می‌کنیم:

• پرستاری:

  • 🇩🇪 آلمان: تا چند سال پیش پرستاری در آلمان عمدتاً یک دوره آموزش حرفه‌ای ۳ ساله بود که با دریافت مدرک دولتی پرستاری ختم می‌شد. اخیراً امکان دریافت لیسانس پرستاری نیز در برخی دانشگاه‌ها و دانشگاه‌های علوم کاربردی فراهم شده که معمولاً ۳ تا ۴ سال (۶ تا ۸ ترم) طول می‌کشد. در هر دو حالت ۲۱۰۰ ساعت آموزش تئوری و ۲۵۰۰ ساعت آموزش عملی جزء الزامات EU است. بنابراین چه دوره آوسبیلدونگ و چه دوره دانشگاهی، تقریباً ۳ سال به طور تمام‌وقت به طول می‌انجامد. اگر کسی بخواهد پس از لیسانس، تخصص‌های ارشد (مثلاً پرستاری بیهوشی، مدیریت پرستاری) بگیرد، معمولاً دوره‌های تکمیلی ۱-۲ ساله یا کارشناسی ارشد ۲ ساله باید بگذراند.

  • 🇦🇹 اتریش: اتریش از حدود ۲۰۱۶ آموزش پرستاری را کاملاً به مقطع لیسانس ۳ ساله منتقل کرده است (پیش‌تر مدارس عالی پرستاری وجود داشت). اکنون دوره Bachelor of Science in Nursing در اتریش ۶ ترم (۳ سال) است و شامل کارآموزی‌های متعدد در بیمارستان‌ها می‌شود. پس از آن مدرک BScN داده می‌شود که معادل پرستار حرفه‌ای است. البته نقش‌های کمک‌پرستار (Pflegeassistent) دوره‌های کوتاه‌تر ۱ تا ۲ ساله در مدارس فنی دارند.

  • 🇨🇭 سوئیس: در سوئیس نیز تبدیل به مدل دانشگاهی شده است. پرستاری در دانشگاه‌های علوم کاربردی (Fachhochschule) ارائه می‌شود به صورت کارشناسی ۳ ساله. افزون بر آن، سوئیس دوره‌های تربیت پرستار سطح Diploma (معادل FH) دارد که ۳ سال طول می‌کشد. بنابراین به طور کلی ۳ سال آموزش رسمی و سپس امتحان دولتی/دانشگاهی برای کسب عنوان Dipl. Pflegefachfrau/Pflegefachmann لازم است. برخی برنامه‌ها اگر فشرده باشند یا دانشجو پاره‌وقت تحصیل کند ممکن است ۴ سال هم بشوند، ولی ۳ سال استاندارد است.

• روانشناسی:

  • 🇩🇪 آلمان: روانشناسی در مقطع کارشناسی معمولاً ۳ سال (۶ ترم) و در مقطع کارشناسی‌ارشد ۲ سال (۴ ترم) است. یعنی مجموعاً ۵ سال تحصیل دانشگاهی تا مقطع ارشد که مورد نیاز برای فعالیت حرفه‌ای است. با اجرای قانون جدید روان‌درمانگر، برخی دانشگاه‌ها برنامه ۵ ساله یکپارچه (شامل لیسانس + مستر + امتحان دولتی) ارائه می‌دهند تا فارغ‌التحصیلان مستقیماً مجوز درمان بگیرند. اما در حالت معمول، فرد پس از ۵ سال به عنوان روانشناس دارای ارشد فارغ‌التحصیل می‌شود. اگر بخواهد روان‌درمانگر دارای Approbation شود، باید دوره تخصصی ۳ تا ۵ ساله اضافی (شامل کارورزی و آموزش عملی و تئوری) بگذراند و آزمون ایالتی بدهد. این دوره پس از دانشگاه است و کار محسوب می‌شود (گاهی با حقوق ناچیز). برای حوزه‌های دیگر روانشناسی (غیر بالینی) همان ۵ سال کافی است.

  • 🇦🇹 اتریش: سیستم آموزشی مشابه ۳+۲ سال (کارشناسی + کارشناسی‌ارشد) است. لیسانس روانشناسی ۶ ترم که یک آموزش عمومی فراهم می‌کند و ارشد ۴ ترم که فرد را در یک زمینه تخصصی مثل روانشناسی بالینی، اقتصادی، آموزشی و … ماهر می‌کند. جهت کار به عنوان روانشناس سلامت یا بالینی در اتریش، پس از ارشد باید دوره Übergangsstufe یا دوره تکمیلی ~۱۲ ماهه + 1620 ساعت کار عملی تحت نظارت را بگذراند تا عنوان رسمی Klinischer Psychologe یا Gesundheitspsychologe دریافت کند. این پروسه معمولاً ۱٫۵ تا ۲ سال وقت می‌گیرد.

  • 🇨🇭 سوئیس: دانشگاه‌های سوئیس نیز روانشناسی را در دو مقطع Bachelor (3 سال) و Master (1.5 تا 2 سال) ارائه می‌کنند. برای اشتغال در زمینه‌های روانشناسی کاربردی اغلب نیاز به مستر است. اگر کسی هدفش روان‌درمانگر شدن باشد، باید پس از مستر یک دوره Psychotherapie Ausbildung ۳-۴ ساله که توسط موسسات خصوصی یا دانشگاهی ارائه می‌شود، طی کند و سپس توسط اداره بهداشت فدرال مجوز بگیرد.

• شنوایی‌سنجی (Audiology):

این رشته مسیرهای آموزشی مختلفی دارد:

• 🇩🇪 آلمان: رشته دانشگاهی ادیولوژی به شکل مستقیم در مقطع لیسانس کم‌یاب است. بیشتر شنوایی‌سنج‌های آلمان از مسیر آموزش فنی-حرفه‌ای ۳ ساله در رشته Hörakustik می‌آیند. در این آوسبیلدونگ ۳ ساله هم تئوری و هم کار عملی در یک فروشگاه/کلینیک انجام می‌شود و فرد مدرک Geselle (وردست) در حرفۀ شنوایی‌سازی می‌گیرد. پس از چند سال کار می‌تواند در آزمون استادکاری شرکت کند. با این حال، چند دانشگاه علوم کاربردی (مثل FH Lübeck) دوره لیسانس در رشته‌هایی مانند Hearing Technology and Audiology (۳٫۵ سال) ارائه می‌دهند که ترکیبی از مهندسی و شنوایی‌شناسی است. این نوع مدرک برای کار بالینی شاید مستقیم کافی نباشد و فرد همچنان باید برای کسب مجوز سمعک‌سازی امتحانی بدهد، اما از لحاظ دانش نظری در سطح بالاتری است.

• 🇦🇹 اتریش: اتریش هم حرفه Hörakustiker را به عنوان کارآموزی شغلی (Lehre) با مدت ۳٫۵ سال دارد. آموزش دانشگاهی مستقلی برای ادیولوژی وجود ندارد، اما ممکن است در رشته‌هایی مثل فیزیوتراپی یا رشته‌های علوم سلامت دروس شنوایی‌شناسی ارائه شود.

• 🇨🇭 سوئیس: شنوایی‌سنجی در سوئیس از مسیر کارآموزی ۴ ساله برای Hörsystemakustiker EFZ (متخصص سیستم‌های شنوایی) می‌گذرد. پس از آن می‌توان یک سال دیگر دوره Meister را طی کرد برای گرفتن Fachausweis. دوره دانشگاهی آکادمیک برای ادیولوژی عمومی در سوئیس نیست، اما برای کسانی که در سطح ارشد بخواهند کار تحقیقاتی کنند، می‌توانند مثلاً رشته علوم شنوایی در خارج بخوانند و سپس در بیمارستان‌های سوئیس به عنوان ادیولوژیست بالینی استخدام شوند که مدرکشان را باید صلیب سرخ یا SECO ارزیابی کند.

• بینایی‌سنجی (اپتومتری):

  • 🇩🇪 آلمان: Augenoptik یکی از حرفه‌های دوآل قدیمی است که دوره کارآموزی ۳ ساله دارد و سپس آزمون صنفی. همچنین برخی Fachhochschuleها لیسانس و مستر اپتومتری ارائه می‌کنند (برای مثال Hochschule Aalen دوره کارشناسی ۷ ترمی و کارشناسی ارشد ۳ ترمی در Optometry دارد). این مدارک پیشرفته‌تر بیشتر به فرد امکان می‌دهد خدمات اپتومتری پیشرفته (مثل غربالگری پزشکی چشم) ارائه دهد و شاید در آینده این حوزه را تا حد شبه‌پزشکی توسعه دهد.

  • 🇦🇹 اتریش: حرفه Augenoptiker در اتریش یک دوره کارآموزی ۳٫۵ ساله است. پس از آن نیز امکان آموزش مستر وجود دارد. دوره دانشگاهی در خود اتریش برای اپتومتری به شکل مجزا گزارش نشده، اما ممکن است برنامه‌هایی در مهندسی اپتیک که بخشی از آن به بینایی‌سنجی مربوط شود، وجود داشته باشد.

  • 🇨🇭 سوئیس: Augenoptiker EFZ یک کارآموزی ۴ ساله است در سوئیس. سپس فرد می‌تواند یک برنامه حرفه‌ای عالی (HF) در اپتومتری بگذراند تا عنوان Dipl. Augenoptikermeister کسب کند، این ممکن است ۲-۳ سال دیگر (اغلب به موازات کار) زمان ببرد. آموزش دانشگاهی آکادمیک برای اپتومتری در سوئیس موجود نیست و افرادی که مدرک دانشگاهی در Optometry دارند (مثلاً از آلمان یا آمریکا)، برای کار باید به عنوان Augenoptiker معادل‌سازی شوند که معمولاً با امتحان تئوری/عملی و اثبات سابقه انجام می‌شود.

چند نکته تکمیلی:

• پزشکی و داروسازی: هرچند موضوع سؤال نیست، جهت اطلاع: پزشکی در آلمان و اتریش ~۶ سال، داروسازی ~۵ سال طول می‌کشد. ماما و فیزیوتراپی ~۳ سال آکادمیک.

• تحصیل پاره‌وقت: برخی برنامه‌ها پاره‌وقت یا حین‌کار هستند که مدت طولانی‌تری دارند (مثلاً کارشناسی ارشد روانشناسی حین کار ممکن است ۳ ساله باشد).

• زبان آموزشی: طول دوره‌های ذکرشده برای حالت عادی به زبان آلمانی است. اگر کسی نیاز به گذراندن دوره زبان پیش‌دانشگاهی داشته باشد، باید ۶ ماه تا ۱ سال به این زمان‌ها اضافه کند برای یادگیری زبان و گذراندن کورس مقدماتی.

در مجموع، مدت زمان لازم برای کسب صلاحیت در این رشته‌ها کم‌وبیش مشابه استانداردهای بین‌المللی است: حدود ۳-۴ سال برای مقطع پایه (یا آموزش فنی) و در صورت نیاز به تخصص بیشتر، مجموعاً ۵-۸ سال. آگاهی از این زمان‌ها به مهاجران کمک می‌کند برای مسیر حرفه‌ای خود برنامه‌ریزی واقع‌بینانه‌تری داشته باشند.

سیلابس یا دروس اصلی هر رشته در دانشگاه‌های آلمان، اتریش و سوئیس

بررسی سرفصل‌ها و دروس اصلی رشته‌های مورد بحث می‌تواند نشان دهد که دانشگاه‌ها در کشورهای آلمانی‌زبان روی چه مهارت‌ها و دانشی تأکید دارند. در ادامه، محتوای کلی برنامه‌های درسی پرستاری، روانشناسی، شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی را مرور می‌کنیم (توجه داشته باشید ممکن است عناوین دقیق در هر دانشگاه کمی متفاوت باشد اما کلیت مشابه است):

• پرستاری (Nursing):
  در دوره‌های پرستاری (چه کارشناسی دانشگاهی، چه دوره ۳ ساله بیمارستانی) دروس شامل ترکیبی از علوم پزشکی پایه، مبانی پرستاری و مهارت‌های عملی است. برخی از دروس اصلی عبارت‌اند از: آناتومی و فیزیولوژی انسان (شناخت ساختار و عملکرد اندام‌ها)، میکروب‌شناسی و بهداشت (آشنایی با میکروارگانیسم‌ها، کنترل عفونت)، اصول پرستاری و تکنیک‌های پرستاری عمومی (روش انجام تزریقات، پانسمان، مراقبت از زخم، سوندگذاری، بهداشت بیمار و …)، پرستاری داخلی و جراحی (مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری‌های داخلی یا جراحی‌شده، مانند اصول مراقبت بعد از عمل)، پرستاری کودکان و سالمندان (نیازهای خاص این گروه‌های سنی)، پرستاری بهداشت روان (روش برخورد با بیماران روانپزشکی و حمایت از آنان)، داروشناسی (فارماکولوژی) (آشنایی با گروه‌های دارویی، دوزاژ و عوارض)، تغذیه و رژیم‌درمانی، بیماری‌شناسی (پاتولوژی) (آشنایی با فرآیند بیماری‌ه)، اورژانس و فوریت‌های پزشکی (اقدامات احیا قلبی ریوی، کمک‌های اولیه)، مدیریت و ارتباطات در پرستاری (مهارت‌های ارتباط با بیمار و تیم درمان، اخلاق حرفه‌ای، مدیریت بخش). همچنین در برنامه‌های دانشگاهی واحدهای مرتبط با تحقیق در پرستاری و آمار و روش تحقیق گنجانده می‌شود تا پرستاران پایه پژوهشی نیز کسب کنند. در هر ترم بخشی از زمان به کارآموزی عملی در بیمارستان اختصاص دارد که دانشجویان آموخته‌های خود را به کار بندند. مثلاً در FH زالتسبورگ، دانشجویان از ترم دوم وارد Skills Lab و کارورزی می‌شوند.

• روانشناسی:
  رشته روانشناسی دارای دروس نظری و کاربردی گوناگون است. در دوره کارشناسی مبانی کلی ارائه می‌شود: روانشناسی عمومی (نظریه‌های یادگیری، حافظه، ادراک)، روانشناسی رشد (تحول انسان از کودکی تا سالمندی)، روانشناسی اجتماعی (رفتار فرد در گروه، روابط اجتماعی)، روانشناسی شخصیت (نظریات شخصیت و سنجش آن)، روش‌های تحقیق و آمار (کار با آزمون‌های آماری، طراحی تحقیق، بسیار مهم برای خواندن مقالات و پژوهش‌ها)، روان‌سنجی (نحوه ساخت و استاندارد کردن آزمون‌های روانی)، عصب‌روانشناسی یا زیست‌روانشناسی (مبانی عصبی رفتار و هیجان). در مقطع کارشناسی‌ارشد بسته به گرایش، دروس تخصصی می‌آید مثلا برای گرایش بالینی: آسیب‌شناسی روانی (Psychopathology) که انواع اختلالات روانی را بررسی می‌کند، روان‌درمانی (رویکردهای درمانی مختلف مانند رفتاردرمانی، روانکاوی، درمان شناختی)، تشخیص بالینی (آموزش کاربرد تست‌های بالینی و مصاحبه تشخیصی)، روان داروشناسی (آشنایی با داروهای روانپزشکی و اثراتشان)، اخلاق در درمان. یا در گرایش‌های دیگر مثل سازمانی: روانشناسی کار و سازمان (رفتار کارکنان در محیط کار، مدیریت منابع انسانی)، روانشناسی مصرف‌کننده. همچنین انجام پایان‌نامه تحقیقاتی در هر دو مقطع رایج است. به عنوان نمونه در دانشگاه هایدلبرگ در دوره کارشناسی واحدهای اختیاری مانند روانشناسی آموزش، روانشناسی بالینی، روانشناسی سلامت یا روانشناسی صنعتی ارائه می‌شوند که دانشجو می‌تواند بعضی را انتخاب کند. در مجموع، برنامه درسی روانشناسی در این کشورها مشابه استاندارد جهانی و شامل هر دو بعد تئوری و مهارت‌های عملی (مانند مشاوره، مصاحبه، اجرای آزمون‌ها) است.

• شنوایی‌سنجی (Audiology):
  اگر فرد دوره آکادمیک بگذراند، دروس ادیولوژی مجموعه‌ای از مباحث علوم شنوایی و مهندسی پزشکی را دربرمی‌گیرد: آناتومی و فیزیولوژی گوش (ساختار گوش خارجی، میانی، داخلی و مسیرهای عصبی شنوایی)، آواشناسی و علوم صوت (ماهیت صدا، آستانه‌های شنوایی، دسی‌بل و …)، ادیومتری و روش‌های آزمون شنوایی (چگونگی انجام تست‌های شنوایی سنجشی تون خالص، لوگوادیومتری)، آسیب‌شناسی شنوایی (انواع کم‌شنوایی‌ها و علل آنها)، وسایل کمک‌شنوایی و سمعک‌ها (الکترونیک پایه، انواع سمعک آنالوگ و دیجیتال، قالب‌گیری گوش)، توانبخشی شنوایی (روش‌های تربیت شنوایی به ویژه برای کودکان)، روانشناسی و زبان‌آموزی ناشنوایان (مبانی زبان اشاره، تأثیر کم‌شنوایی بر روان فرد). در دوره‌های آموزش حرفه‌ای، بیشتر تأکید روی مهارت‌های عملی است: یادگیری تنظیم سمعک، تعمیرات جزئی، قالب‌گیری گوش، مشاوره به مشتری. همچنین مفاهیم ایمنی شغلی در مواجهه با صدا و قوانین بیمه و نظام سلامت مرتبط با تجویز سمعک ممکن است تدریس شود (مثلاً در آلمان، بیمه‌های درمانی بخشی از هزینه سمعک را می‌دهند و شنوایی‌سنج باید با فرآیند اداری آن آشنا باشد). در برنامه‌های مدرن، فناوری کاشت حلزون شنوایی و سیستم‌های کمک‌شنوایی پیشرفته نیز جزو سرفصل‌ها شده است. انتظار می‌رود یک فارغ‌التحصیل این رشته توانایی انجام مجموعه کاملی از ارزیابی‌های شنوایی و پیشنهاد بهترین راهکار تقویتی یا درمانی غیرپزشکی را داشته باشد.

• بینایی‌سنجی (اپتومتری):
  درس‌های اپتومتری ترکیبی از علوم بینایی، اپتیک و مهارت‌های بالینی چشم‌سنجی هستند: آناتومی و فیزیولوژی چشم (اجزای چشم مانند قرنیه، عدسی، شبکیه و عملکرد آنها)، اپتیک هندسی و فیزیکی (قوانین شکست نور، عدسی‌ها و آینه‌ها، سیستم‌های اپتیکی چشم)، عیوب انکساری چشم (نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم، پیرچشمی – علل و اصلاح آنها)، روش‌های تعیین نمره چشم (رفراکسیون) (چگونگی استفاده از رتینوسکوپ، فوراپتور، چارت بینایی برای سنجش دید)، تجویز عدسی‌های اصلاحی (انواع لنزهای عینک: تک‌کانونه، دوکانونه، تدریجی و محاسبه توان آنها)، عدسی‌های تماس (لنزهای تماسی) (انواع لنز نرم و سخت، متد فیت‌کردن لنز به چشم، بهداشت لنز)، بیماری‌های چشمی شایع برای اپتومتریست‌ها (آشنایی مقدماتی با آب‌مروارید، آب‌سیاه، مشکلات شبکیه – به منظور ارجاع درست به چشم‌پزشک در صورت مشاهده علائم)، ابزارهای معاینه چشم (مانند اسلیت لامپ برای معاینه قسمت‌های قدامی چشم، تونومتر برای اندازه‌گیری فشار چشم، چارت رنگ ایشی‌هارا برای کوررنگی)، کارگاه ساخت عینک (برش و تراش عدسی، تنظیم فریم روی چهره مشتری، تعمیرات ساده عینک). همچنین ارتوپتیک و بهداشت بینایی ممکن است جزو سرفصل‌ها باشد، یعنی تمرین‌هایی برای تنبلی چشم یا حفظ بهداشت چشم. در برنامه‌های پیشرفته‌تر، موضوعاتی مانند اپتومتری بالینی (غربالگری بیماری‌ها، همکاری با چشم‌پزشک) و مدیریت کسب‌وکار اپتیک (برای اداره یک فروشگاه) نیز پوشش داده می‌شود. برای مثال، در لیست دروس یک دوره اپتومتری ممکن است ببینیم: فیزیولوژی چشم، نورشناسی، تاریخچه و فلسفه بینایی‌سنجی، آسیب‌شناسی چشم مقدماتی، فناوری عدسی‌ها، آزمون‌های دید دوچشمی و ارزیابی حرکات چشم، و غیره.

در کل، سرفصل‌های آموزشی در این کشورها به نحوی تنظیم شده که استانداردهای بین‌المللی رشته مربوطه رعایت گردد و فارغ‌التحصیل بتواند در آزمون‌های معادل‌سازی یا حرفه‌ای موفق شود. برای مهاجران کادر درمان که مدرک خود را در کشور دیگری گرفته‌اند، آشنایی با این سرفصل‌ها می‌تواند نشان دهد آیا نیاز به گذراندن واحد یا دوره تکمیلی دارند یا خیر. خوشبختانه بسیاری از اصول علمی، جهانی هستند (مثلاً آناتومی انسان در همه جا یکسان تدریس می‌شود)، تنها شاید جنبه‌های مقرراتی و عملی محلی متفاوت باشد که آن را هم می‌توان با کار حین ورود یاد گرفت.

کیفیت زندگی کادر درمان از نظر حقوق، حمایت اجتماعی و مزایای شغلی

یکی از دلایل جذابیت مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس برخورداری از کیفیت زندگی بالاتر و امنیت شغلی بهتر است. در این بخش، وضعیت کیفیت زندگی و مزایای شغلی برای کارکنان حوزه سلامت در این سه کشور را شرح می‌دهیم:

• امنیت شغلی و شرایط استخدام: مشاغل پزشکی و پیراپزشکی در این کشورها عمدتاً تحت پوشش قراردادهای رسمی با مزایا هستند. مثلاً پرستاران بیمارستان‌های دولتی آلمان کارمند دولت ایالتی محسوب می‌شوند و استخدام رسمی با امنیت بالا دارند. اخراج در این بخش‌ها به ندرت و فقط در موارد تخلف جدی صورت می‌گیرد؛ بنابراین کادر درمان پس از استخدام می‌توانند از ثبات شغلی برخوردار باشند. در اتریش نیز بیمارستان‌های دولتی و حتی خصوصی تابع قوانین کار و اتحادیه‌های کارگری هستند که از حقوق کارکنان حمایت می‌کند. سوئیس هم اگرچه قراردادها ممکن است خصوصی باشد، اما به دلیل نیاز بالای نیروی متخصص، کارفرمایان با کارکنان خوب مدارا کرده و برای حفظشان تلاش می‌کنند.

• حقوق و دستمزد منصفانه: همان‌طور که در بخش درآمد اشاره شد، حقوق کادر درمان در این کشورها نسبتا بالا و مطابق با هزینه‌های زندگی است. علاوه بر پایه حقوق، سیستم پرداخت اضافه‌کار و شیفت دارند که درآمد را افزایش می‌دهد. همچنین در آلمان و اتریش پرداخت‌های عیدی و پاداش سالانه رایج است (معمولاً یک حقوق اضافه در کریسمس و یک حقوق اضافه در تابستان). در سوئیس هم شرکت‌ها اغلب ۱۳ بار در سال پرداخت می‌کنند (یک ماه اضافی به عنوان پاداش). این پاداش‌ها به ویژه برای کادر درمان که فشار کاری بالایی دارند، نوعی قدردانی مالی محسوب می‌شود.

• ساعات کار و مرخصی‌ها: طبق قانون، هفته کاری استاندارد در آلمان حدود ۳۸-۴۰ ساعت، در اتریش ۴۰ ساعت و در سوئیس ۴۲ ساعت است. با این حال، در عمل به علت شیفتی بودن، کادر درمان ممکن است کمتر یا بیشتر در یک هفته کار کنند و ساعاتشان به صورت میانگین دوره‌ای محاسبه شود. مرخصی استحقاقی سالانه در آلمان حداقل ۲۴ روز کاری (چهار هفته) است اما بسیاری از کارفرماها ۳۰ روز (۶ هفته) به کارکنان بهداشت می‌دهند. در اتریش حداقل ۵ هفته مرخصی در سال از سال اول وجود دارد و پس از سال‌های طولانی کار به ۶ هفته افزایش می‌یابد. سوئیس با ۲۰ روز (۴ هفته) حداقلی شروع می‌کند؛ هرچند برخی بیمارستان‌ها برای جذب نیرو، مرخصی بیشتری پیشنهاد می‌دهند. مرخصی استعلاجی (بیماری) نیز با گواهی پزشک کاملاً پذیرفته شده و در طی آن درصد زیادی از حقوق (حداقل ۶ هفته اول ۱۰۰٪) پرداخت می‌شود. بنابراین اگر عضوی از کادر درمان بیمار شود یا مستهلک شود، ترس از دست دادن درآمد ندارد و می‌تواند استراحت و درمان بگیرد.

• بیمه سلامت و مزایای اجتماعی: در آلمان و اتریش بیمه درمانی عمومی اجباری است و کارمند نصف حق بیمه را می‌دهد و کارفرما نصف دیگر را. این بیمه پوشش کامل خدمات درمانی، دارو (با پرداخت مختصر)، بستری در بیمارستان و غیره را می‌دهد. کادر درمان خود تحت پوشش همین بیمه‌ها هستند و معمولاً دسترسی سریع به خدمات دارند (گاهی بیمارستان‌ها برای کارکنان خود امکانات ویژه مثل چک‌آپ سالانه رایگان فراهم می‌کنند). علاوه بر بیمه سلامت، بیمه بازنشستگی و بیمه بیکاری نیز از حقوق کارکنان کسر و به صندوق‌های مربوطه واریز می‌شود، که در آینده تأمین مالی فرد را تضمین می‌کند. برای مثال، پرستاری که سال‌ها کار کرده باشد، در بازنشستگی حقوقی متناسب دریافت خواهد کرد. اگر به هر دلیلی شخص شغلش را از دست بدهد یا بین دو شغل فاصله بیافتد، حقوق بیکاری دریافت می‌کند (حدود ۵۵-۶۰٪ آخرین حقوق خالص در آلمان و اتریش) تا زمانی که شغل جدید بیابد. در سوئیس، سیستم بیمه درمانی متفاوت (خصوصی) است اما همه باید آن را داشته باشند؛ کارفرما بخشی از حق بیمه بازنشستگی (Second pillar) را هم می‌پردازد. در کل، یک فرد حوزه درمان در این کشورها خود را تحت چتر حمایتی دولت و بیمه‌ها می‌بیند و نگرانی‌ای بابت هزینه‌های درمان خود و خانواده‌اش ندارد.

• مرخصی زایمان و حمایت از خانواده: کشورهای آلمانی‌زبان جزو بهترین‌ها در حمایت از والدین شاغل هستند. مرخصی زایمان (مادر) در آلمان ۱۴ هفته با حقوق (۶ هفته قبل و ۸ هفته بعد زایمان) و پس از آن والدین (مادر یا پدر یا تقسیم) تا ۱۲ ماه می‌توانند مرخصی والدین با پرداخت حقوق پایه (حدود ۶۵٪ حقوق سابق تا سقف معینی) بگیرند. اتریش مرخصی زایمان ۱۶ هفته با حقوق ۱۰۰٪ و پس از آن سیستم Karenz دارد که والدین می‌توانند تا ۲۴ ماه از کار دور باشند و کمک هزینه دولتی دریافت کنند (میزان و طول مدت بسته به طرح انتخابی؛ یک طرح محبوب ~۸۰٪ حقوق برای ۱۲ ماه است). سوئیس در این زمینه عقب‌تر است: مرخصی زایمان فقط ۱۴ هفته با ۸۰٪ حقوق و مرخصی پدر ۲ هفته ۸۰٪. با این حال، برخی کارفرمایان سوئیسی به طور داوطلبانه مرخصی بیشتری به کارکنان می‌دهند. در هر سه کشور، کارمند می‌تواند پس از اتمام مرخصی فرزند، به کار برگردد و کارفرما موظف است شغل معادل را به او بدهد (در آلمان قانون حفظ موقعیت شغلی تا ۳ سال مرخصی والدین وجود دارد). همچنین امکان کار نیمه‌وقت پس از بچه‌دار شدن با حفظ بخشی از حقوق و مزایا وجود دارد که به ویژه در آلمان و اتریش توسط بسیاری از پرستاران مادر استفاده می‌شود.

• تسهیلات محیط کار: بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در این کشورها تلاش می‌کنند محیط کاری مناسبی فراهم کنند. از نظر امکانات رفاهی، معمولاً اتاق استراحت کارکنان، بوفه یا کانتین با غذای ارزان برای کارکنان، رختکن و دوش، و گاهی مهدکودک بیمارستان (برای نگهداری کودکان کارکنان در شیفت) تدارک دیده می‌شود. بسیاری از بیمارستان‌های بزرگ دارای برنامه‌های حمایت روانی از کارکنان (مانند مشاوره در موارد فرسودگی شغلی) و دوره‌های آموزشی رایگان برای به‌روزرسانی دانش پرسنل هستند. همچنین بعضی کارفرمایان مزایایی نظیر حق رفت‌وآمد (participation in transport costs) یا بن خرید فروشگاه‌های طرف قرارداد ارائه می‌دهند.

• نقش اتحادیه‌ها: کادر درمان در آلمان و اتریش اتحادیه‌های صنفی فعالی دارند که هر سال برای افزایش حقوق و بهبود شرایط چانه‌زنی می‌کنند. این اتحادیه‌ها در موارد لازم اعتصاب‌های کنترل‌شده‌ای ترتیب می‌دهند تا مشکلاتی مانند کمبود نیرو یا اضافه‌کاری بیش از حد را مطرح کنند. عضویت در اتحادیه اختیاری است ولی درصد قابل توجهی عضو هستند. نتایج این فعالیت‌ها باعث شده مثلاً فشار کاری کاهش یابد و قوانینی تصویب شود که هر بیمارستان تعداد معینی پرستار به ازای تخت داشته باشد (در آلمان چنین قانونی از ۲۰۱۹ برای برخی بخش‌ها اعمال شد).

• احترام اجتماعی و شأن حرفه‌ای: یک جنبه مهم کیفیت زندگی، احساس ارزشمندی شغلی است. در جوامع آلمان، اتریش و سوئیس معمولاً برای حرفه‌های درمانی احترام زیادی قائل‌اند. مخصوصاً در طول و پس از بحران کرونا، نگاه عمومی به زحمات پرستاران و پزشکان بسیار مثبت شده و دولت‌ها هم قدردانی خود را با پرداخت پاداش‌های کرونا یا برنامه‌های تشویقی نشان دادند. طبیعتاً چالش‌هایی مانند اضافه‌کاری یا استرس شغلی وجود دارد، اما بسیاری از مهاجران کادر درمان گزارش می‌کنند که در این کشورها قدر تلاششان بیشتر دانسته می‌شود و روابط بین پزشک و پرستار یا کارفرما و کارمند بر اساس احترام حرفه‌ای است.

با توجه به موارد فوق، کیفیت زندگی کادر درمان در آلمان، اتریش و سوئیس را می‌توان در یک کلام بالا و همراه با پشتیبانی اجتماعی گسترده توصیف کرد. البته هر کشور ویژگی‌های خاص خود را دارد (مثلاً درآمد بالاتر سوئیس یا مرخصی سخاوتمندانه‌تر اتریش و آلمان)، اما در مجموع افرادی که در نظام سلامت این کشورها کار می‌کنند، از لحاظ مالی، امنیت شغلی، رفاه اجتماعی و شأن حرفه‌ای در وضعیت بسیار خوبی نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر قرار دارند.

امکان تأسیس مطب شخصی توسط متخصصان روانشناسی، شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی و شرایط آن

برای بسیاری از متخصصان حوزه درمان، داشتن کسب‌وکار یا مطب شخصی می‌تواند هدف نهایی حرفه‌ای باشد. در این قسمت بررسی می‌کنیم که آیا روانشناسان، شنوایی‌سنج‌ها و بینایی‌سنج‌ها در آلمان، اتریش و سوئیس می‌توانند مطب یا کسب‌وکار مستقل خود را تأسیس کنند و چه شرایط و محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد:

• روانشناسی (روان‌درمانگری):
  در آلمان و اتریش، عنوان روان‌درمانگر یک عنوان محافظت‌شده قانونی است. یعنی تنها کسانی می‌توانند به طور مستقل مطب روان‌درمانی بزنند که مجوز (Approbation در آلمان، Eintragung als Psychotherapeut در اتریش) داشته باشند. بنابراین یک روانشناس عمومی بدون آموزش‌های تکمیلی روان‌درمانی نمی‌تواند تابلو بزند و به عموم خدمات درمانی ارائه دهد. پس گام اول برای تأسیس مطب، تکمیل دوره‌های تخصصی و کسب مجوز است.

  • 🇩🇪 در آلمان: بعد از کسب مجوز، روان‌درمانگر می‌تواند مطب خصوصی خود را ثبت کند. برای اینکه خدماتش تحت پوشش بیمه سلامت عمومی قرار گیرد (که بسیار مهم است، چون اکثر بیماران از بیمه دولتی استفاده می‌کنند)، او باید از انجمن پزشکان بیمه‌ای (Kassenärztliche Vereinigung) منطقه خود مجوز پذیرش بیمه بگیرد. این مجوز (به نام Kassensitz) در برخی مناطق رقابتی و محدود است؛ چون تعداد درمانگران قابل قرارداد با بیمه‌ها سقف دارد. در شهرهای بزرگ ممکن است مجبور شوید صبر کنید تا یک درمانگر بازنشسته سهمیه خود را بفروشد/واگذار کند. البته همیشه می‌توان بیماران خصوصی یا بیمه تکمیلی را دید بدون این مجوز، ولی درآمد عمده از بیمه عمومی است. به جز این، روند اداری ثبت مطب شامل گرفتن شماره مالیاتی کسب‌وکار، ثبت در نظام پزشکی/روانشناسی محلی و ارائه آدرس مطب مطابق استانداردها است. خود محل مطب باید شرایط خاصی داشته باشد (مثلاً اتاق مشاوره ایزوله صوتی، سالن انتظار، سرویس بهداشتی برای مراجعین).

  • 🇦🇹 در اتریش: مشابه آلمان، پس از کسب عنوان Psychotherapeut یا Klinischer Psychologe, فرد می‌تواند مطب خصوصی تأسیس کند. در اتریش روان‌درمانگران اکثراً بیرون از بیمه عمومی کار می‌کنند و مراجعین خودشان هزینه می‌دهند یا از بیمه خصوصی‌شان می‌گیرند. ولی دولت برای برخی اختلالات شدید، کمک‌هزینه روان‌درمانی هم می‌دهد. برای مطب، نیاز به ثبت تجاری خاصی نیست چون حرفه‌های درمانی جزو مشاغل آزاد محسوب می‌شوند، ولی باید در لیست رسمی روان‌درمانگران وزارت سلامت ثبت شوید و پروانه فعالیت بگیرید.

  • 🇨🇭 در سوئیس: عنوان Psychologe به تنهایی برای تأسیس مطب کافی نیست؛ باید روان‌درمانگر دارای مجوز فدرال باشید. از ۲۰۱۳ قانونی در سوئیس هست که روان‌درمانگران غیرپزشک در صورت داشتن مدرک کارشناسی‌ارشد+تربیت روان‌درمانی و ثبت در دفتر فدرال می‌توانند مطب باز کنند و از ۲۰۲۲ به بعد خدمات روان‌درمانی آنها هم تحت شرایطی توسط بیمه پایه اجباری پوشش داده می‌شود (البته باید به نسخه یک پزشک صورت گیرد – یعنی بیمار ابتدا توسط پزشک ارجاع شود). بنابراین امروز در سوئیس نیز روانشناسان درمانگر می‌توانند مانند پزشکان مطب داشته باشند. ملزومات اداری شبیه دیگر کشورهاست: مکان مناسب، ثبت در انجمن Cantonal Psychologists، دریافت شماره GLN برای فاکتورسازی بیمه و رعایت استانداردهای بهداشت و حریم خصوصی.

• شنوایی‌سنجی / متخصصین سمعک:
  افرادی که در زمینه تجویز سمعک و خدمات شنوایی فعال‌اند، عملاً در رده‌ی پیشه‌های صنفی/تجاری قرار می‌گیرند. داشتن فروشگاه یا کلینیک سمعک در آلمان و اتریش منوط به داشتن مدرک استادکاری (Meisterbrief) در رشته Hörakustik یا استخدام یک فرد دارای این مدرک به عنوان مدیر فنی است. مثلاً اگر یک شنوایی‌سنج خارجی بخواهد فروشگاه بزند ولی خودش Meister نیست، باید یا دوره مستری آلمان را بگذراند (که معمولاً ۱ سال دوره تمام‌وقت + آزمون است) یا کسی را که Meister است شریک کند. پس از داشتن صلاحیت، باید تجارت را در اتاق صنایع و بازرگانی (Handwerkskammer) ثبت کند و مجوز کسب‌وکار محلی دریافت کند. قوانین دقیق تجاری (مثل ساعت کار فروشگاه، ضوابط تبلیغات) را هم باید رعایت کند.
  در سوئیس هم برای باز کردن کسب‌وکار سمعک، شخص باید مجوز فدرال شنوایی‌سازی داشته باشد یا یک فرد با چنین مجوزی را به عنوان مسئول فنی معرفی کند. سوئیس یک رجیستر ملی وسایل کمک‌شنوایی (AHV) هم دارد که فروشندگان باید در آن عضو شوند. همچنین قرارداد با بیمه‌های سلامت برای اینکه هزینه سمعک مشتریان قابل بازپرداخت باشد، لازم است؛ که آن هم مستلزم داشتن صلاحیت شناخته‌شده است. به طور کلی، تأسیس مطب یا مرکز شنوایی در این کشورها شدنی است اما چون بازار در دست چند شرکت بزرگ و زنجیره‌هاست، یک فرد مستقل ممکن است چالش رقابتی داشته باشد. دولت محدودیت مستقیمی برای تعداد این فروشگاه‌ها ندارد، اما سرمایه اولیه (برای تجهیزات گران‌قیمت آزمون شنوایی و موجودی انواع سمعک) و فراهم کردن محل تجاری مناسب در خیابان یا درمانگاه پزشکی از ملزومات است.

• بینایی‌سنجی / عینک‌سازی:
  وضعیت بینایی‌سنجی بسیار مشابه شنوایی‌سنجی است. برای افتتاح یک فروشگاه عینک در آلمان، باید مدرک استادکاری Augenoptik داشت. به این دلیل که ساخت و فروش عینک جزو صنایع صنفی محسوب می‌شود که طبق قانون مستلزم Meister است. خیلی از اپتومتریست‌های جوان ابتدا Meister machen می‌کنند و سپس فروشگاه خود را دایر می‌کنند. البته در سال‌های اخیر برخی استثناها برای شهروندان EU که مدرک معادل دارند قائل شده‌اند، اما برای افراد خارج EU مسیر همان اخذ Meisterbrief است. بعد از صلاحیت، باید کسب‌وکار را در دفتر بازرگانی محلی ثبت (Gewerbeanmeldung) و عضو صنف مربوطه شد. تکالیفی نظیر تجهیز کارگاه به دستگاه‌های لازم، رعایت استانداردهای بهداشتی (برای مثال در ساخت عدسی تماس) و تأمین فهرست مشخصی از انواع عدسی و فریم برای ارائه وجود دارد. در اتریش و سوئیس نیز تنها چشم‌سنج‌های دارای گواهی عالی می‌توانند مغازه بزنند. اتریش سیستم Meister دارد و سوئیس هم Augenoptikermeister HF را شرط مسئول فنی قرار داده است.
  یک نکته در اپتومتری: در این کشورها، اپتومتریست اجازه اقدامات درمانی پزشکی تهاجمی (مثل تجویز قطره دارو یا عمل جراحی) ندارد. بنابراین مطب اپتومتری اساساً یک فروشگاه عینک با خدمات بینایی‌سنجی است. اگر اپتومتریست در کشوری مثل انگلستان دوره دیده باشد که آنجا Optometrist حق تجویز داروهای محدود دارد، در کشور آلمانی‌زبان باید با احتیاط عمل کند چون قوانین متفاوت است.

شرایط برای مهاجران: به عنوان یک مهاجر، راه‌اندازی کسب‌وکار خودتان افزون بر موارد فنی فوق، مستلزم داشتن مجوز اقامت مناسب با حق کار مستقل است. در آلمان و اتریش، ویزای کاری عادی معمولاً برای کارمندی است نه خوداشتغالی. اگر کسی بخواهد از ابتدا در قامت خوداشتغال (Self-employed) بیاید، مسیر متفاوت (ویزای خوداشتغاری/استارتاپ) باید طی کند که آن هم نیازمند طرح کسب‌وکار و اثبات توانایی مالی است. اما در عمل بیشتر مهاجران ابتدا چند سال کارمندی می‌کنند، تابعیت یا اقامت بلندمدت می‌گیرند، سپس آزادانه کسب‌وکار باز می‌کنند. پس به عنوان مثال یک شنوایی‌سنج ایرانی ابتدا در یک کلینیک آلمانی استخدام می‌شود، بعد از مثلاً ۵ سال کار و گرفتن اقامت دائم، دوره Meister می‌گذراند و فروشگاه خودش را می‌زند.

محدودیت‌های قانونی: گاهی برای حفظ سلامت عمومی، قوانین خاصی وجود دارد. مثلاً در آلمان هر فروشگاه عینک باید حداقل یک اتاق معاینه استاندارد داشته باشد. یا تبلیغات در حوزه درمان نباید گمراه‌کننده باشد (قانون UWG). روانشناسان حق ندارند بدون مجوز خود را “دکتر” یا “روان‌درمانگر” معرفی کنند. این‌ها همه قابل مدیریت است به شرط آشنایی با مقررات.

به طور خلاصه، متخصصان روانشناسی، شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی می‌توانند مطب یا کسب‌وکار خود را داشته باشند اما مشروط به اخذ صلاحیت‌های حرفه‌ای محلی (مجوز درمانگری برای روانشناسان؛ مدرک استادکاری برای شنوایی‌سنج و بینایی‌سنج) و همچنین در چارچوب قوانین کسب‌وکار و اقامت آن کشور. بسیاری از افراد پس از چند سال تجربه و شناخت بازار به این مرحله می‌رسند. خوشبختانه نظام‌های این کشورها برای افراد سخت‌کوش و ماهر فرصت کارآفرینی را فراهم می‌کند، و اگر بتوانید استانداردهای حرفه‌ای را تامین کنید، داشتن مطب شخصی می‌تواند از نظر مالی و جایگاه اجتماعی برای شما بسیار پربار باشد.

مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس در سال ۲۰۲۶ چشم‌انداز روشنی را برای متخصصان حوزه سلامت ترسیم می‌کند. مهاجرت کادر درمان به کشورهای آلمانی‌زبان در سال‌های اخیر به خوبی اهمیت این روند را بیان می‌کنند. بررسی ما نشان داد که با وجود تفاوت‌های اداری و فرهنگی بین این سه کشور، همگی به دنبال جذب نیروی ماهر درمانی هستند و شرایط مناسبی را از نظر مدارک موردنیاز، فرصت‌های شغلی، درآمد و کیفیت زندگی برای مهاجران فراهم کرده‌اند. پرستاران، روانشناسان، شنوایی‌سنج‌ها و بینایی‌سنج‌ها به عنوان چهار رشته‌ی مورد تأکید، هر یک نقش مهمی در سیستم بهداشت این کشورها دارند و راه‌های متعددی (تحصیلی یا کاری) برای ورود آنها وجود دارد. در سال ۲۰۲۶ و پس از آن، انتظار می‌رود تقاضا برای این حرفه‌ها همچنان بالا بماند و حتی تسهیلات بیشتری برای معادل‌سازی مدارک خارجی و ادغام مهاجران در نظر گرفته شود. بدیهی است مهاجرت تصمیمی بزرگ است و نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد، اما با اطلاعات دقیق ارائه‌شده در این مقاله، امیدواریم متخصصان ایرانی حوزه درمان بتوانند مسیر مهاجرتی خود را بهتر ترسیم کنند و از فرصت‌های ارزشمند کشورهای آلمانی‌زبان بهره‌مند شوند.