مهاجرت تحصیلی دندان‌پزشکی به کشورهای آلمانی‌زبان (آلمان، اتریش، سوئیس)

مهاجرت تحصیلی دندان پزشکی به کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس یکی از گزینه‌های پرطرفدار برای دانشجویان ایرانی است. این کشورها به دلیل کیفیت بالای آموزش دانشگاهی، هزینه نسبتاً پایین تحصیل (به‌ویژه در دانشگاه‌های دولتی) و بازار کار مناسب برای دندان‌پزشکان مورد توجه قرار گرفته‌اند. در این مقاله به طور جامع به شرایط مهاجرت تحصیلی دندان پزشکی به کشورهای آلمانی زبان یعنی آلمان، اتریش و سوئیس می‌پردازیم. موضوعاتی از جمله مدارک لازم برای اپلای، الزامات زبانی، مسیرهای تحصیل (کارشناسی، تخصص، انتقالی و…)، شرایط شغلی و تأسیس مطب پس از فارغ‌التحصیلی، مقایسه این کشورها از نظر کیفیت آموزشی و مالی، وضعیت ویزای همراه، درآمد و هزینه‌های زندگی در کشورهای آلمانی در سال ۲۰۲۶ و کیفیت زندگی دندان‌پزشکان مهاجر را بررسی خواهیم کرد.

مدارک مورد نیاز برای اپلای دندان‌پزشکی در آلمان، اتریش و سوئیس

یکی از اولین گام‌ها برای پذیرش در رشته دندان‌پزشکی، آماده‌سازی مدارک تحصیلی و هویتی مورد نیاز است. مدارک مورد نیاز اپلای دندان‌پزشکی در سه کشور آلمان، اتریش و سوئیس شباهت‌های کلی دارد اما جزئیات ممکن است متفاوت باشد.

• آلمان: برای اپلای دندان‌پزشکی در آلمان، باید مدرک پایان تحصیلات متوسطه (دیپلم دبیرستان یا پیش‌دانشگاهی) معادل با Abitur آلمان ارائه شود. ریزنمرات و مدارک تحصیلی پیشین (و در صورت گذراندن واحد دانشگاهی، کارنامه دانشگاهی) همراه با ترجمه رسمی به آلمانی یا انگلیسی الزامی است. همچنین کپی پاسپورت و عکس پاسپورتی، و گواهی ترک تحصیل (exmatriculation) در صورت قبولی قبلی در رشته‌های پزشکی/دندان‌پزشکی آلمان نیاز است. دانشگاه‌های آلمان معمولاً از طریق سامانه یونی-اسیست (Uni-Assist) درخواست‌ها را دریافت و ارزیابی اولیه می‌کنند. به علاوه، گواهی تمکن مالی برای صدور ویزای دانشجویی نیاز است که اثبات کند دانشجو حداقل هزینه زندگی سالانه (حدود ۱۱٬۲۰۸ یورو در سال ۲۰۲5 معادل ~۹۳۴ یورو در ماه) را در حساب خود دارد. لازم به ذکر است رشته‌های دندان‌پزشکی در آلمان دارای ظرفیت محدود و رقابت بالا هستند و تنها حدود ۵٪ ظرفیت به متقاضیان غیراتحادیه اروپا اختصاص می‌یابد. معیار پذیرش اصلی معدل دیپلم یا پیش‌دانشگاهی است و معدل‌های برتر شانس پذیرش بیشتری دارند.
• اتریش: شرایط اپلای دندان‌پزشکی در اتریش بسیار شبیه پزشکی است. متقاضی باید مدرک دیپلم دبیرستان معتبر (معادل دیپلم ۱۲ ساله) ارائه کند. مهم‌تر اینکه قبولی در آزمون ورودی پزشکی/دندان‌پزشکی اتریش (MedAT) الزامی است. آزمون مدآت هر سال یک‌بار برگزار می‌شود و برای رشته دندان‌پزشکی با نام MedAT-Z شناخته می‌شود. محتوای این آزمون شامل دروس زیست، شیمی، فیزیک، ریاضی، هوش و درک متون آلمانی است. به دلیل ظرفیت محدود، اتریش سیستم سهمیه‌بندی دارد: ۷۵٪ ظرفیت برای داوطلبان اتریشی، ۲۰٪ برای اتحادیه اروپا و فقط ۵٪ برای داوطلبان خارج از اتحادیه (سایر کشورها) در نظر گرفته شده است. مثلاً در سال ۲۰۲5 دانشگاه وین ۸۰ صندلی دندان‌پزشکی داشت که حداکثر ۴ نفر از سهمیه غیراروپا پذیرش شدند. بنابراین رقابت برای دانشجویان ایرانی بسیار سخت است. مدارک لازم شامل دیپلم و ریزنمرات با ترجمه رسمی، پاسپورت، مدرک زبان آلمانی سطح C1 (جزئیات در بخش زبان)، و تکمیل فرم ثبت‌نام آزمون MedAT می‌باشد. پس از قبولی در آزمون و دریافت پذیرش، ارائه گواهی تمکن مالی برای ویزا (حدود ۱۲۰۰ یورو در ماه برای پوشش هزینه‌های زندگی در سال ۲۰۲۶) و بیمه سلامت الزامی خواهد بود.
• سوئیس: ورود به رشته دندان‌پزشکی در دانشگاه‌های سوئیس برای دانشجویان بین‌المللی خارج از اتحادیه اروپا بسیار محدود و دشوار است. دانشگاه‌های سوئیس اولویت را به شهروندان خود و دارندگان اقامت سوئیس می‌دهند. دانشگاه زوریخ صراحتاً اعلام کرده که به‌دلیل محدودیت ظرفیت، داوطلبان با ملیت خارجی فقط در صورتی پذیرش می‌شوند که از قبل دارای اجازه اقامت معتبر در سوئیس باشند. به بیان دیگر، یک دانشجوی ایرانی صرفاً با مدرک دیپلم و از خارج کشور به‌سختی می‌تواند پذیرش مستقیم دندان‌پزشکی سوئیس را بگیرد. در صورت واجد شرایط بودن، مدارک مشابه سایر کشورها نیاز است: دیپلم دبیرستان معادل Matura، ریزنمرات با ترجمه، پاسپورت، مدرک زبان آلمانی یا فرانسوی بسته به دانشگاه (مثلاً دانشگاه‌های زوریخ و برن آلمانی‌زبان، ژنو فرانسوی‌زبان هستند)، و قبولی در آزمون ورودی سوئیس. سوئیس نیز آزمون ورودی مخصوص پزشکی/دندان‌پزشکی دارد (numerus clausus) که سالانه برگزار می‌شود و مهارت‌های علمی و شناختی داوطلب را می‌سنجد. علاوه بر این، ارائه انگیزه‌نامه، رزومه تحصیلی و مدارک تمکن مالی برای صدور ویزا/اقامت دانشجویی ضرورت دارد. بطور کلی برای سوئیس داشتن یک سابقه تحصیلی بسیار درخشان و یا ورود در مقاطع تکمیلی (مثلاً تخصص یا PhD) شانس پذیرش را قدری افزایش می‌دهد.

نکته: در همه این کشورها، فرآیند اخذ پذیرش ممکن است از طریق سامانه‌های متمرکز باشد (مثلاً Uni-Assist در آلمان، یا swissuniversities در سوئیس) و رعایت ددلاین‌های اپلای (معمولاً ژانویه برای ترم تابستان و جولای برای ترم زمستان در آلمان) بسیار مهم است. همچنین برای دانش‌آموختگان دندان‌پزشکی در ایران که قصد ادامه تحصیل یا معادل‌سازی دارند، بخش مدارک مورد نیاز قدری متفاوت است که در بخش‌های بعدی توضیح داده خواهد شد.

زبان مورد نیاز و آزمون‌های زبان در هر کشور

تحصیل دندان‌پزشکی در هر سه کشور به زبان‌های رسمی همان کشور (عمدتاً آلمانی، و در سوئیس بسته به منطقه آلمانی/فرانسوی) انجام می‌شود. لذا مدرک زبان معتبر و تسلط کافی شرط اصلی پذیرش و موفقیت در این رشته است.

• آلمان: رشته دندان‌پزشکی در دانشگاه‌های آلمان به زبان آلمانی تدریس می‌شود و دانشجو باید مهارت زبان در سطح پیشرفته داشته باشد. اکثر دانشگاه‌ها مدرک C1 آلمانی را مطالبه می‌کنند. مدارک زبان مورد قبول شامل گواهینامه‌های معتبر مانند DSH-2 یا DSH-3 (آزمون زبان ورودی دانشگاه‌های آلمان)، TestDaF با حداقل نمره 4 در هر مهارت (سطح TDN4)، گواهی Telc Deutsch C1 Hochschule با نتایج خوب، مدرک Goethe C2، یا مدرک ÖSD C2 اتریش است. به بیان ساده، سطحی معادل C1 (و حتی C2) نیاز است. برخی دانشگاه‌ها در صورت نداشتن مدرک زبان، قبولی مشروط می‌دهند که طی آن باید قبل از شروع ترم در آزمون DSH دانشگاه به سطح DSH-2 برسید. پس ارائه مدرک زبان در زمان اپلای الزامی است و حداکثر سه سال از صدور آن نباید گذشته باشد.
• اتریش: زبان آموزشی در دانشگاه‌های پزشکی اتریش نیز آلمانی است. طبق اعلام دانشگاه‌های اتریش، مدرک زبان آلمانی C1 برای شروع تحصیل الزامی است. داوطلبان باید هنگام شرکت در آزمون MedAT تسلط کافی به زبان آلمانی داشته باشند، زیرا تمام دفترچه‌های سوال به آلمانی است. معمولاً مدرک ÖSD یا Goethe در سطح C1 مورد قبول واقع می‌شود. برخی منابع ایرانی نیز تأیید کرده‌اند که مدرک C1 آلمانی پیش‌شرط شرکت در آزمون ورودی است. در صورتی که دانشجو بخواهد دوره آمادگی زبان در اتریش بگذراند، ممکن است ابتدا با سطح B2 پذیرش مشروط گرفته و پس از کسب C1، تحصیل اصلی را آغاز کند؛ اما به‌طور کلی رقابت MedAT ایجاب می‌کند داوطلب از ابتدا زبان قوی داشته باشد. علاوه بر آلمانی، داشتن آشنایی با زبان لاتین نیز مزیت است زیرا گذراندن واحد لاتین در طی تحصیل پزشکی/دندان‌پزشکی اتریش الزامی است (اگر در دبیرستان نگذرانده باشید، باید آزمون لاتین بدهید).
• سوئیس: در سوئیس زبان تدریس دندان‌پزشکی بسته به دانشگاه متفاوت است. دانشگاه‌های ناحیه آلمانی‌زبان (مثل زوریخ، برن، بازل) به آلمانی، دانشگاه‌های ناحیه فرانسوی (ژنو، لوزان) به فرانسوی و در ناحیه ایتالیایی (تیچینو) به ایتالیایی تدریس می‌کنند. دانشجوی بین‌المللی باید مدرک زبان متناسب با زبان دانشگاه مقصد ارائه دهد. معمولاً سطح B2 یا C1 از زبان آلمانی/فرانسوی/ایتالیایی نیاز است. برای دانشگاه‌های آلمانی‌زبان سوئیس، داشتن مدرک TestDaF یا Goethe در سطح بالا توصیه می‌شود. طبق منابع، سطح حداقل B2 آلمانی برای پذیرش در دانشگاه‌های آلمانی‌زبان سوئیس مهم است، هرچند برای عملکرد بهتر در کلاس و ارتباط با بیماران عملاً C1 لازم خواهد بود. دانشگاه‌ها معمولاً دوره‌های به زبان انگلیسی برای دندان‌پزشکی ندارند و تحصیل به انگلیسی در این رشته در سوئیس «بسیار نادر» توصیف شده است. بنابراین آمادگی برای یادگیری زبان محلی ضروری است. اگر دانشجویی بدون مدرک زبان اقدام کند، باید در کالج‌های زبان قبل از شروع رشته اصلی شرکت کند و قبولی در آزمون زبان مربوطه را کسب نماید.

جمع‌بندی: در هر سه کشور، زبان آلمانی کلید موفقیت است. حتی در سوئیس که چندزبانگی وجود دارد، دانستن آلمانی برای بخش آلمانی‌زبان و فرانسوی برای بخش فرانسوی‌زبان ضروری است. توصیه می‌شود متقاضیان از یک سال قبل روی تقویت زبان تمرکز کنند و مدارک بین‌المللی معتبر اخذ نمایند. در ضمن، برای زندگی روزمره و ارتباط با بیماران (در دوره کارآموزی بالینی)، تسلط بر زبان نقش اساسی خواهد داشت.

انواع مسیرهای مهاجرت تحصیلی دندان‌پزشکی (کارشناسی، تخصص، انتقالی و …)

رشته دندان‌پزشکی مسیرهای تحصیلی و حرفه‌ای متنوعی دارد که مهاجران تحصیلی می‌توانند بر اساس شرایط خود یکی را انتخاب کنند. در اینجا انواع مسیرهای مهاجرت تحصیلی در رشته دندان‌پزشکی را بررسی می‌کنیم:

• دوره کارشناسی/دکترای حرفه‌ای دندان‌پزشکی: در آلمان و اتریش، دندان‌پزشکی یک دوره دکترای حرفه‌ای پیوسته است که معمولاً از دیپلم آغاز می‌شود و به اخذ مدرک Dr. med. dent. یا معادل آن ختم می‌شود. در آلمان این دوره عموماً ۵ تا ۶ سال طول می‌کشد (جزئیات در بخش بعدی) و شامل آزمون جامع دولتی (Staatsexamen) است. در اتریش نیز دوره دندان‌پزشکی یکپارچه حدود ۶ ساله دارد. در سوئیس ساختار Bologna اعمال شده است؛ یعنی ابتدا یک مقطع لیسانس (۳ سال) و سپس مستر (۲ تا ۳ سال) در دندان‌پزشکی ارائه می‌شود. افراد متقاضی مهاجرت تحصیلی در مقطع پایه، باید از ابتدا در آزمون ورودی شرکت کرده و وارد دوره اصلی شوند. شانس انتقال واحدهای گذرانده‌شده از دانشگاه‌های ایران بسیار کم است، مگر در موارد خاص و داشتن اشتراکات درسی زیاد. در آلمان اگر فردی در ایران یکی دو سال دندان‌پزشکی خوانده باشد، به‌ندرت ممکن است برخی واحدها تطبیق داده شود اما معمولاً باید از سال اول شروع کند. تغییر رشته نیز تقریباً به معنای شروع از ابتداست؛ یعنی مثلاً پزشک عمومی که بخواهد دندان‌پزشکی بخواند، باید مجدداً وارد برنامه دندان‌پزشکی شود.
• تخصص‌های دندان‌پزشکی (تخصص بالینی): فارغ‌التحصیلان دندان‌پزشکی (اعم از ایران یا دیگر کشورها) می‌توانند برای دوره‌های تخصصی یا فلوشیپ در این کشورها اقدام کنند. در آلمان و اتریش، پس از اخذ مدرک دندان‌پزشکی و دریافت مجوز کار، امکان ورود به برنامه‌های تخصصی مانند ارتودنسی، جراحی دهان و فک و صورت، پروتز، اندودانتیکس و … وجود دارد. این برنامه‌ها معمولاً تحت نظر انجمن‌های دندان‌پزشکی و مراکز آموزش تخصصی (بیمارستان‌های دانشگاهی) برگزار می‌شوند. برای یک دندان‌پزشک خارجی (مثلاً ایرانی) که مدرک دندان‌پزشکی عمومی دارد، ابتدا معادل‌سازی مدرک و دریافت مجوز کار (Approbation) در آن کشور ضروری است. پس از آن می‌تواند وارد فرآیند تخصص شود. زبان نقش مهمی دارد و آزمون ورودی یا مصاحبه ممکن است برگزار شود. در سوئیس، برخی تخصص‌ها به روی خارجی‌ها (پس از معادل‌سازی) باز است، اما ظرفیت‌ها بسیار محدود است. به عنوان مثال، تخصص جراحی دهان و فک در اتریش مستلزم داشتن مدرک پزشکی و دندان‌پزشکی (دو مدرک) است که مسیر بسیار طولانی محسوب می‌شود.
• تغییر رشته و برنامه‌های پل (Bridge Programs): برخی ممکن است ابتدا رشته دیگری خوانده و سپس به دندان‌پزشکی گرایش پیدا کنند. در آلمان برنامه مستقیمی برای تغییر رشته به دندان‌پزشکی وجود ندارد و فرد باید از ابتدا در آزمون ورودی/فرآیند پذیرش شرکت کند. در اتریش و سوئیس نیز چنین است. اما برای دندان‌پزشکان یا دانشجویان دندان‌پزشکی که قصد دارند در میان دوره انتقالی بگیرند (مثلاً پس از چند ترم از کشور خود به یکی از این کشورها منتقل شوند)، تنها راه شرکت مجدد در آزمون ورودی یا درخواست پذیرش در ترم‌های بالاتر در صورت وجود ظرفیت خالی است. طبق اطلاعات اتریش، اگر فردی بخشی از تحصیلات پزشکی/دندان‌پزشکی را در خارج گذرانده باشد، یا باید در MedAT شرکت کند و سپس درخواست تطبیق واحد پس از قبولی بدهد، یا به‌ندرت می‌تواند به صورت case by case برای انتقال به ترم بالاتر درخواست دهد که منوط به وجود صندلی خالی است.
• مقاطع تحصیلات تکمیلی غیربالینی: برخی دانشگاه‌ها برنامه‌های پژوهشی یا آموزشی مرتبط با دندان‌پزشکی به زبان انگلیسی ارائه می‌دهند (مثلاً مسترهای علوم در مواد دندانی، بهداشت عمومی دندان و …). این برنامه‌ها برای افرادی مناسب است که قصد ندارند بالین‌گرا کار کنند یا می‌خواهند در حوزه آکادمیک/پژوهشی فعال شوند. در اتریش و آلمان دوره‌های مستر انگلیسی‌زبان محدودی در شاخه‌هایی مثل بیومواد دندانی وجود دارد. پذیرش در این دوره‌ها معمولاً نیازمند مدرک دندان‌پزشکی یا علوم پایه مرتبط، مدرک زبان انگلیسی (مثلاً آیلتس ۶.۵) و گاهی توصیه‌نامه و انگیزه‌نامه است. این مسیر می‌تواند راهی برای ورود به سیستم آموزشی این کشورها باشد، هرچند منجر به مجوز کار بالینی به عنوان دندان‌پزشک نمی‌شود. مثلا یک دندان‌پزشک ایرانی می‌تواند مستر پژوهشی در آلمان بگیرد، ولی برای طبابت همچنان باید آزمون معادل‌سازی بدهد.

به طور خلاصه، رایج‌ترین مسیر مهاجرت تحصیلی، ورود به دوره اصلی دندان‌پزشکی به عنوان دانشجوی تازه‌وارد است. مسیر دیگر برای دندان‌پزشکان فارغ‌التحصیل، اقدام به تخصص یا دوره‌های تکمیلی پس از معادل‌سازی مدرک می‌باشد. انتقال در میانه راه دشوار اما در موارد محدودی ممکن است. هر متقاضی باید شرایط خود را ارزیابی کرده و مناسب‌ترین مسیر را انتخاب کند.

طول دوره تحصیل و سیلابس درسی دندان‌پزشکی

طول دوره تحصیل دندان‌پزشکی و ساختار کلی سیلابس در کشورهای آلمانی‌زبان دارای شباهت‌هایی است. به طور کلی، آموزش دندان‌پزشکی شامل مراحل پیش‌بالینی (دروس پایه و علوم زیستی) و مراحل بالینی (کار عملی روی بیماران تحت نظارت) می‌شود. در ادامه، طول دوره در هر کشور و شمای کلی سرفصل‌ها آورده شده است:

• آلمان: برنامه دندان‌پزشکی در آلمان معمولاً ۱۰ تا ۱۱ ترم (۵ تا ۵٫۵ سال) به طول می‌انجامد. ساختار آن شبیه پزشکی است با این تفاوت که پس از اتمام، دانشجو مدرک Staatsexamen (امتحان دولتی) دندان‌پزشکی را دریافت کرده و واجد عنوان دندان‌پزشک می‌شود. دوسال اول دوره به دروس علوم پایه اختصاص دارد: بیوشیمی، آناتومی، فیزیولوژی، میکروب‌شناسی، بافت‌شناسی، آسیب‌شناسی عمومی و غیره. دانشجویان در این مرحله همچنین واحدهای مقدماتی دندان‌پزشکی مانند مورفولوژی دندان و کار با موم (جهت یادگیری شکل دندان‌ها) را می‌گذرانند. پس از آزمون فیزیکوم (آزمون پایان علوم پایه)، وارد فاز بالینی می‌شوند. در سال‌های بالینی، دروس تخصصی شامل اندودانتیکس (درمان ریشه)، پروتزهای دندانی، پریودانتولوژی (بیماری‌های لثه)، جراحی دهان و فک و صورت، ارتودنسی، دندان‌پزشکی کودکان و آسیب‌شناسی دهان ارائه می‌گردد. دانشجویان در کلینیک‌های آموزشی، درمان بیماران واقعی را زیر نظر اساتید تمرین می‌کنند. همچنین در آلمان گذراندن واحدهای پزشکی عمومی نظیر رادیولوژی، گوش و حلق و بینی مرتبط با ناحیه فک و صورت، داروشناسی و فوریت‌های پزشکی نیز بخشی از برنامه است تا دندان‌پزشک با مسائل کلی سلامت آشنا شود. پایان‌بخش دوره، امتحان جامع عملی و نظری (Staatsexamen) است که قبولی در آن برای دریافت Approbation (مجوز طبابت) الزامی است.
• اتریش: طول دوره دندان‌پزشکی در اتریش ۶ سال (۱۲ ترم) است. ساختار درسی تا حد زیادی مشابه آلمان است. یکی دو سال نخست بر علوم پایه پزشکی (آناتومی، بیوفیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، فیزیولوژی، ژنتیک، میکروب‌شناسی و …) تمرکز دارد. دانشجویان باید دروس پایه دندان‌پزشکی مثل مواد دندانی و آناتومی دندان را نیز فراگیرند. پس از این، دوره‌های پیش‌بالینی در لابراتوارهای دندان‌پزشکی (کار با مولاژ و مانکن) انجام می‌شود تا مهارت عملی اولیه (مانند تراش دندان، پر کردن، ساخت پروتز بر روی مدل) کسب شود. در نیمه دوم دوره (سال‌های ۴ به بعد)، واحدهای بالینی تخصصی آغاز می‌شوند: ترمیمی و اندو، پروتزهای ثابت و متحرک، جراحی دهان، ارتودنسی، تشخیص رادیولوژیک و غیره. دانشجویان موظف به درمان تعداد معینی بیمار در هر بخش هستند. برنامه اتریش معمولاً با ارائه پایان‌نامه دکترای دندان‌پزشکی (نوعی رساله که ممکن است تحقیقاتی یا مروری باشد) تکمیل می‌شود که به اعطای مدرک Dr.med.dent. منجر می‌گردد. با توجه به اطلاعات موجود، سیلابس درسی اتریش ترکیبی از دروس تئوری، آموزش عملی در کلینیک و کارآموزی است. برای مثال، در دو سال اول بیشتر دروس علوم پایه و در سال‌های آخر عمدتاً کار عملی و کلینیکی انجام می‌شود. لازم به ذکر است که دانشجویان خارجی در صورت نداشتن درس زبان لاتین، باید طی دوره تحصیل یک آزمون لاتین را نیز بگذرانند (چرا که اصطلاحات پزشکی لاتین بخش مهمی از آموزش است).
• سوئیس: مدت زمان تحصیل دندان‌پزشکی در سوئیس معمولاً حدود ۵ تا ۶ سال است. برخی دانشگاه‌ها (مثل زوریخ) ساختار ۳+۲ (۳ سال کارشناسی + ۲ سال کارشناسی ارشد) را اجرا کرده‌اند که جمعاً ۵ سال می‌شود، اما عملاً اغلب دانشجویان ۵٫۵ تا ۶ سال را صرف می‌کنند تا به حد نصاب مهارتی برسند. در دو سال ابتدایی، تمرکز بر علوم پایه پزشکی و دندان‌پزشکی است؛ دانشجویان علوم پایه پزشکی (آناتومی، فیزیولوژی، بیوشیمی و …) را در کنار دانشجویان پزشکی می‌گذرانند و دروس مقدماتی دندان‌پزشکی مانند مورفولوژی دندان، مقدمات مواد دندانی و کار با ابزار در لابراتوار دارند. پس از موفقیت در امتحانات مرحله اول، وارد فاز تخصصی می‌شوند. دو تا سه سال انتهایی به آموزش بالینی پیشرفته اختصاص دارد که طی آن در کلینیک‌های دانشکده دندان‌پزشکی بر روی بیماران واقعی کار می‌کنند. دروس تخصصی مشابه موارد ذکرشده در آلمان و اتریش است (اندو، پروتز، جراحی، ارتودنسی و …). کیفیت آموزش عملی در سوئیس بسیار بالا بوده و دانشجویان اغلب گروه‌های کوچک دارند که به هر کدام بیماران متعددی برای درمان سپرده می‌شود. در پایان، امتحان جامع فدرال گرفته می‌شود که کسب نمره قبولی شرط دریافت عنوان Diplom یا مدرک دندان‌پزشکی است. بعد از آن نام فرد در لیست دندان‌پزشکان ثبت‌شده سوئیس قرار می‌گیرد. سوئیس نیز معمولاً یک پایان‌نامه (تز دندان‌پزشکی) دارد. در کل، برنامه درسی شامل بخش‌های نظری، پروژه‌های تحقیقاتی کوچک و کارآموزی بالینی است.

به طور خلاصه، دوره دندان‌پزشکی در این کشورها حدود ۵ تا ۶ سال طول کشیده و از مراحل پایه به تخصصی پیش می‌رود. داوطلبان باید آماده باشند که ابتدا حجم بالای دروس نظری علوم پزشکی را فراگیرند و سپس در محیط بالینی مهارت عملی کسب کنند. آشنایی با سیلابس درسی (که معمولاً توسط سایت دانشگاه یا دفترچه راهنمای پذیرش منتشر می‌شود) به متقاضیان کمک می‌کند پیش‌زمینه‌ای از آنچه در انتظارشان است به دست آورند.

هزینه‌های تحصیل و زندگی دانشجویی در سال ۲۰۲۶

یکی از دغدغه‌های مهم برای مهاجرت تحصیلی، برآورد هزینه‌های تحصیل و زندگی در کشور مقصد است. در ادامه، هزینه تحصیل (شهریه) و هزینه ماهانه زندگی دانشجویی در سه کشور آلمان، اتریش و سوئیس برای سال ۲۰۲۶ بررسی شده است:

• آلمان (هزینه تحصیل و زندگی): بیشتر دانشگاه‌های دولتی آلمان در مقطع دندان‌پزشکی شهریه تحصیلی ندارند یا بسیار ناچیز است. در بسیاری از ایالت‌های آلمان (جز چند ایالت معدود)، دانشجویان بین‌المللی نیز مثل آلمانی‌ها شهریه نمی‌پردازند و فقط هزینه اندک ترم (حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ یورو در هر ترم برای خدمات دانشجویی و بلیط حمل‌ونقل) پرداخت می‌کنند. مثلاً ایالت بادن-وورتمبرگ از دانشجویان غیراروپایی ۱۵۰۰ یورو در ترم شهریه می‌گیرد، اما ایالت‌های دیگر رایگان هستند. بنابراین می‌توان گفت تحصیل دندان‌پزشکی در آلمان تقریباً رایگان است و دولت هزینه آن را تأمین می‌کند. هزینه زندگی دانشجویی در آلمان نسبت به بسیاری از کشورهای اروپای غربی متعادل‌تر است. طبق آمار رسمی ۲۰۲4، میانگین مخارج دانشجو در آلمان حدود ۸۷۶ یورو در ماه بوده است. اما برای سال ۲۰۲۵/۲۰۲۶ دولت آلمان رقم تمکن مالی را حدود ۹۹۲ یورو در ماه در نظر گرفته که نشان می‌دهد دانشجو برای زندگی نسبی باید نزدیک به ۱۰۰۰ یورو ماهانه بودجه داشته باشد. این مبلغ شامل مسکن، خوراک، بیمه، حمل‌ونقل و سایر هزینه‌هاست. به طور نمونه، در یک شهر متوسط آلمان: اجاره اتاق در خوابگاه یا آپارتمان مشترک ۳۵۰-۵۵۰ یورو, بیمه سلامت دانشجویی ~۱۱۰ یورو, خوراک ~۲۰۰ تا ۲۵۰ یورو, حمل‌ونقل و اینترنت ~۱۰۰ یورو و سایر هزینه‌ها (کتاب، تفریح، پوشاک) ~۱۰۰ یورو در ماه خواهد بود. البته این ارقام بر اساس متوسط است و شهرهای بزرگ مانند مونیخ یا هامبورگ ممکن است ۲۰٪ گران‌تر باشند، در حالی که شهرهای دانشجویی کوچک ارزان‌ترند. پس برای سال ۲۰۲۶، ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ یورو در ماه مبلغ نسبتاً مطمئنی برای پوشش هزینه‌های زندگی دانشجویی در آلمان خواهد بود.
• اتریش (هزینه تحصیل و زندگی): دانشگاه‌های دولتی اتریش تقریباً رایگان هستند. برای دانشجویان بین‌المللی خارج از EU، معمولاً شهریه‌ای حدود ۷۶۳ یورو در هر ترم (حدود ۱۵۰۰ یورو در سال) دریافت می‌شود. برخی دانشگاه‌ها ممکن است همین مبلغ یا کمی بیشتر را اعمال کنند، اما در مجموع هزینه تحصیل در اتریش نسبت به بسیاری از کشورها ناچیز است. حتی مواردی بوده که اگر دانشجو در مدت زمان نرمال فارغ‌التحصیل شود، شهریه ترم‌های آخر بخشیده شود. بنابراین تحصیل دندان‌پزشکی در اتریش کم‌هزینه است. درباره هزینه زندگی، میانگین ماهانه زندگی دانشجویی در اتریش حدود ۱۲۰۰ یورو تخمین زده می‌شود. وین به عنوان پایتخت کمی گران‌تر است (شاید ۱۳۰۰ یورو)، اما شهرهای دیگر ارزان‌تر هستند. بر اساس اطلاعات اداره تبادلات آکادمیک اتریش، هزینه مسکن دانشجویی معمولاً ۴۰۰ یورو (برای اتاق در خوابگاه) و تا ۶۰۰ یورو (برای آپارتمان کوچک) در ماه است. هزینه خوراک و رفت‌وآمد تقریباً مشابه آلمان یا کمی کمتر (مثلاً حمل‌ونقل عمومی با تخفیف دانشجویی ~۳۰ یورو در ماه در وین) خواهد بود. مجموعاً، دانشجویان بین‌المللی در اتریش بسته به شیوه زندگی خود حدود ۹۵۰ تا ۱۳۰۰ یورو در ماه هزینه خواهند داشت. دولت اتریش برای صدور ویزای دانشجویی معمولاً انتظار تمکن مالی معادل ~۶۶۰ یورو در ماه برای افراد زیر ۲۴ سال و ~۹۶۰ یورو در ماه برای بالای ۲۴ سال را دارد (این ارقام هر سال مقداری افزایش می‌یابد). به طور خاص در سال ۲۰۲۵، استاندارد درآمد جهت پوشش هزینه یک دانشجوی مجرد حدود ۱۲۷۳٫۹۹ یورو در ماه اعلام شده است که شامل حاشیه اطمینان نیز می‌شود. در نتیجه برای سال ۲۰۲۶ هم رقم حدود ۱۳۰۰ یورو در ماه (۱۵٬۶۰۰ یورو سالانه) قابل پیش‌بینی است.
• سوئیس (هزینه تحصیل و زندگی): دانشگاه‌های سوئیس برخلاف آلمان و اتریش شهریه سالانه دریافت می‌کنند، اما نسبت به کشورهای آمریکا/کانادا همچنان مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند. شهریه سالانه دندان‌پزشکی در دانشگاه‌های دولتی سوئیس بسته به دانشگاه بین حدود ۱٬۰۰۰ تا ۲٬۰۰۰ فرانک سوئیس (معادل تقریباً ۱٬۱۰۰ تا ۲٬۲۰۰ دلار) است. برای دانشجویان بین‌المللی، برخی دانشگاه‌ها کمی شهریه بالاتری مثلاً ۱٬۵۰۰ یا ۲٬۰۰۰ فرانک می‌گیرند. البته دانشگاه‌های کانتون‌های مختلف نرخ یکسانی ندارند (مثلاً دانشگاه زوریخ ~۱٬۵۰۰ CHF در سال، دانشگاه ژنو ~۵۰۰ CHF در ترم و …). در برخی منابع ایرانی بازه ۱٬۰۰۰ تا ۱۶٬۰۰۰ فرانک در سال ذکر شده بود، که احتمالاً رقم بالا مربوط به رشته‌های خصوصی یا دوره‌های خاص است؛ چون معمولاً برای دندان‌پزشکی عمومی در دانشگاه دولتی ۱ تا ۲ هزار فرانک کفایت می‌کند. اما هزینه زندگی در سوئیس بسیار بالا است. سوئیس یکی از گران‌ترین کشورهای دنیا محسوب می‌شود. یک دانشجو در شهرهای بزرگی مثل زوریخ یا ژنو ماهانه به‌طور متوسط ۱٬۶۰۰ تا ۲٬۲۰۰ یورو (معادل ۱۷۰۰ تا ۲۳۰۰ فرانک) هزینه دارد. طبق آمار، هزینه زندگی دانشجویی در شهر زوریخ بین ۱۶۵۰ تا ۲۲۰۰ یورو در ماه برآورد شده است، در برن حدود ۱۶۰۰ یورو و در بازل بین ۱۴۰۰ تا ۲۰۰۰ یورو در ماه. این ارقام شامل اجاره مسکن، بیمه اجباری درمانی، غذا، حمل‌ونقل و مقداری هزینه شخصی هستند. مثلاً اجاره یک اتاق دانشجویی در زوریخ کمتر از ۷۰۰-۸۰۰ فرانک در ماه به سختی پیدا می‌شود. بیمه درمانی پایه حدود ۱۰۰ فرانک یا بیشتر در ماه است. هزینه غذا و رفت‌وآمد نیز بالاست (یک وعده غذا در رستوران دانشجویی ~۱۰-۱۲ فرانک). بنابراین دانشجویانی که قصد سوئیس دارند باید بودجه قابل توجهی داشته باشند. سفارت سوئیس معمولاً برای صدور ویزای دانشجویی، درخواست مدرکی مبنی بر داشتن حداقل ۲۱٬۰۰۰ فرانک برای یک سال (یا معادل آن) می‌کند که یعنی حدود ۱٬750 فرانک در ماه. خلاصه اینکه در سال ۲۰۲۶ حداقل ۱٬500 و به طور واقع‌بینانه ۱٬800 فرانک در ماه هزینه زندگی دانشجویی در سوئیس خواهد بود.

با توجه به موارد فوق، از منظر مالی آلمان و اتریش گزینه‌های بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تری نسبت به سوئیس هستند. تحصیل تقریباً رایگان در این دو کشور در مقابل هزینه سنگین زندگی در سوئیس قرار می‌گیرد. البته درآمدهای دانشجویی و پاره‌وقت در سوئیس بالاتر است (که در بخش بعد اشاره می‌شود)، اما همچنان توصیه می‌شود اگر بودجه محدودی دارید، آلمان یا اتریش را انتخاب کنید. داشتن بورسیه یا کمک‌هزینه تحصیلی در مقطع دندان‌پزشکی چندان معمول نیست، بنابراین برنامه‌ریزی دقیق مالی از واجبات است.

وضعیت ویزای همراه (خانواده) برای دانشجویان دندان‌پزشکی

برای بسیاری از دانشجویان بین‌المللی مهم است بدانند آیا می‌توانند اعضای خانواده (همسر و فرزندان) خود را هنگام تحصیل به همراه ببرند. شرایط ویزای همراه دانشجویی در آلمان، اتریش و سوئیس متفاوت است:

• آلمان: دانشجویان خارجی که ویزای دانشجویی (اقامت تحصیلی) آلمان را دارند، در اصل می‌توانند برای پیوستن خانواده (Familiennachzug) اقدام کنند، اما این امر مشروط به شرایطی است. طبق اطلاعات اداره مهاجرت آلمان، الحاق خانواده برای دانشجویان خارجی «به طور معمول تنها در صورتی بررسی می‌شود» که: ۱) دانشجو دارای کارت اقامت معتبر باشد، ۲) ازدواج قبل از اخذ اقامت دانشجویی صورت گرفته باشد (یعنی همسر پیش از آمدن دانشجو، رابطه رسمی داشته‌اند)، ۳) طول دوره اقامت دانشجو بیش از یک‌سال باشد در عمل، چون دوره تحصیل دندان‌پزشکی ۵-۶ سال است، شرط مدت اقامت برآورده می‌شود. همچنین دانشجو باید توانایی تأمین هزینه زندگی خود و خانواده‌اش را بدون کمک‌های دولتی داشته باشد. این به این معناست که ارائه مدارک تمکن مالی بیشتر (برای پوشش هزینه همسر/فرزند) لازم است و معمولاً نیاز است دانشجو حساب بانکی با موجودی اضافه یا درآمد کافی (مثلاً از کار دانشجویی) نشان دهد. علاوه بر این، شرط دانستن زبان آلمانی در سطح A1 برای همسر وجود دارد (طبق قوانین ویزای پیوستن همسر در آلمان)، مگر در شرایط استثنایی (مثل اینکه خود دانشجو بورس دولتی داشته باشد یا تبعه EU باشد که در این مورد صدق نمی‌کند). فرآیند به این صورت است که همسر و/یا فرزند دانشجو از طریق سفارت آلمان درخواست ویزای الحاق خانواده می‌کنند و مدارکی چون سند ازدواج رسمی، شناسنامه کودکان، مدرک زبان (برای همسر)، بیمه و اثبات مالی ارائه می‌شود. پس از موافقت اداره مهاجرت آلمان، برای خانواده ویزای نوع D صادر می‌شود. نکته مهم آن است که همسر دانشجو در آلمان اجازه کار تمام‌وقت خواهد داشت (چون ویزای الحاق، دسترسی آزاد به بازار کار می‌دهد). اما آوردن همراه در حین تحصیل در آلمان آسان نیست اگر دانشجو منابع مالی کافی نشان ندهد. بسیاری از دانشجویان ابتدا خود به آلمان می‌آیند و پس از مدتی که اوضاع مالی و اقامتی تثبیت شد، برای پیوستن خانواده اقدام می‌کنند.
• اتریش: قوانین اتریش امکان صدور اقامت همراه (Family reunification) برای خانواده دانشجویان را فراهم کرده است. همسر و فرزندان زیر ۱۸ سال مشمول می‌شوند. همسر باید حداقل ۲۱ سال سن داشته باشد. خانواده دانشجو در اتریش معمولاً اقامت “کارت قرمز-سفید-قرمز پلاس” (Red-White-Red Card Plus) دریافت می‌کنند که به آنها اجازه کار نیز می‌دهد. شرایط کلی شامل داشتن محل سکونت مناسب برای خانواده، بیمه درمانی کامل و درآمد کافی است. اتریش برای اثبات تمکن مالی ارقام حداقلی تعیین کرده است: در سال ۲۰۲۵، درآمد ثابت مورد نیاز برای یک زوج ۲٬۰۰۹٫۸۵ یورو در ماه (پس از کسر مالیات) بوده و برای هر فرزند ~۱۹۶ یورو اضافه می‌شود. البته اگر دانشجو بورس داشته باشد یا حساب پس‌انداز نشان دهد هم قابل قبول است. همچنین ارائه مدرک زبان آلمانی در سطح A1 توسط همسر الزامی است (قانون “آلمانی پیش از مهاجرت”)، مگر اینکه جزو موارد معافیت باشد. پروسه اداری شامل درخواست در سفارت اتریش و گرفتن ویزای اقامت وابسته است. پس از ورود به اتریش، باید برای کارت اقامت مراجعه شود. توجه داشته باشید که در اتریش ممکن است سهمیه سالانه برای ویزای الحاق خانواده وجود داشته باشد، اما طبق قوانین جدید این سهمیه برای خانواده دارندگان کارت قرمز-سفید-قرمز و شهروندان اتریشی اعمال نمی‌شود. در مجموع، اتریش نسبت به آلمان سخت‌گیری کمتری از نظر قانونی نشان می‌دهد اما همچنان مسأله مالی و زبان بسیار مهم است.
• سوئیس: برای دانشجویان غیراEU در سوئیس، همراه آوردن خانواده به‌طور معمول امکان‌پذیر نیست. قانون سوئیس بیان می‌کند دانشجویان خارجی با اجازه اقامت تحصیلی نمی‌توانند درخواست الحاق خانواده کنند، مگر در موارد خاص بشردوستانه یا شرایط بسیار استثنائی. منابع مهاجرتی و تجربیات دانشجویان نشان می‌دهد که دانشجویان خارج از اتحادیه اروپا در سوئیس اجازه آوردن همسر/فرزند را ندارند. تنها اتباع EU/EFTA که در سوئیس دانشجو هستند می‌توانند از حق اقامت خانوادگی طبق معاهده آزادی جابجایی استفاده کنند. برای دانشجویان ایرانی، این به آن معناست که یا باید به صورت مجردی تحصیل کنند یا خانواده از راه دور بمانند. البته موارد استثنا به تصمیم مقامات کانتونی ممکن است وجود داشته باشد؛ به عنوان مثال اگر دانشجو نزدیک به فارغ‌التحصیلی است و شغلی در سوئیس یافته و تبدیل وضعیت به اقامت کاری داده، شاید بتواند خانواده را بیاورد. یا در صورتی که دانشجو بورسیه دولتی سوئیس باشد (بورسیه‌های عالی فدرال)، گاهاً اجازه داده می‌شود همسر همراه بیاید. اما در حالت عادی، قانون به صراحت این اجازه را به دانشجویان تحصیلات تکمیلی غیراوپایی نمی‌دهد. بنابراین، فردی که قصد تحصیل دندان‌پزشکی در سوئیس دارد باید برنامه‌ریزی کند که چند سال بدون همراهی خانواده در آنجا بماند، مگر اینکه بعداً از طریق کاری یا اقامت بلندمدت وضعیت خود را تغییر دهد. این یکی از نقاط منفی تحصیل در سوئیس برای متأهل‌هاست.

جمع‌بندی: در آلمان و اتریش اصولاً امکان آوردن همسر و فرزند در مدت تحصیل وجود دارد، مشروط بر اینکه دانشجو توان مالی حمایت از آنان را داشته باشد و همسر دانش پایه زبان را کسب کند. این فرآیند می‌تواند چندین ماه طول بکشد و نیازمند مدارک کافی است. در سوئیس اما دانشجو نمی‌تواند خانواده را به‌همراه داشته باشد، مگر پس از تبدیل اقامت تحصیلی به کاری یا اخذ اقامت دائم. افرادی که این موضوع برایشان حیاتی است، بهتر است در تصمیم خود برای کشور مقصد دقت کنند.

شرایط شغلی دندان‌پزشکان پس از تحصیل در آلمان، اتریش و سوئیس

یکی از اهداف مهم مهاجرت تحصیلی، دستیابی به فرصت‌های شغلی پس از فارغ‌التحصیلی است. در این بخش به شرایط کار دندان‌پزشکان جوان در سه کشور و مدل کاری آن‌ها می‌پردازیم:

• آلمان (مجوز کار و اشتغال پس از تحصیل): فارغ‌التحصیلان دندان‌پزشکی در آلمان پس از گذراندن امتحان Staatsexamen، مستقیماً Approbation یا پروانه دائمی طبابت دریافت می‌کنند. این مجوز که از سوی دولت فدرال صادر می‌شود به فرد اجازه می‌دهد به عنوان Zahnarzt در تمام خاک آلمان به طور مستقل کار کند. مدل کاری در آلمان دو گونه اصلی دارد: دندان‌پزشک استخدامی در یک مطب یا مرکز درمانی، و دندان‌پزشک مستقل دارای مطب شخصی. بسیاری از فارغ‌التحصیلان ابتدا به عنوان Assistenzzahnarzt (دندان‌پزشک دستیار) نزد یک دندان‌پزشک باتجربه مشغول به کار می‌شوند. این دوره عملاً نوعی کارورزی و کسب تجربه است که معمولاً حدود ۲ سال طول می‌کشد. در این مدت حقوق دریافت می‌کنند ولی تحت نظارت کار می‌کنند. پس از آن، می‌توانند تصمیم بگیرند مطب شخصی خود را تأسیس کنند یا به عنوان دندان‌پزشک استخدامی در یک مطب چندتخصصی، کلینیک یا مرکز درمانی کار کنند. تأسیس مطب شخصی در آلمان نیازمند طی مراحلی مانند ثبت در نظام پزشکی (Zahnärztekammer) ایالت مربوطه، تامین مکان و تجهیزات، و عقد قرارداد با بیمه‌های سلامت است. اما از نظر قانونی، یک دندان‌پزشک با پروانه آلمان بلافاصله اجازه تأسیس مطب دارد؛ به عبارت دیگر شرط سابقه کار چندساله برای مطب زدن وجود ندارد (هرچند تجربه بیشتر عملاً برای موفقیت کاری لازم است). در سیستم بهداشت آلمان، اغلب دندان‌پزشکان مستقل با بیمه‌های درمانی قرارداد می‌بندند تا بیماران بیمه عمومی را پوشش دهند.

از لحاظ بازار کار، آلمان به دلیل جمعیت بالا و همچنین بازنشستگی تدریجی دندان‌پزشکان نسل قدیم، با کمبود نسبی دندان‌پزشک در برخی مناطق (به‌خصوص مناطق روستایی و شهرهای کوچک) مواجه است لذا فرصت اشتغال برای فارغ‌التحصیلان جوان مناسب است. پس از فارغ‌التحصیلی، ویزای دانشجویی قابل تبدیل به اقامت جستجوی کار (تا ۱۸ ماه) و سپس اقامت کاری EU Blue Card می‌باشد. بنابراین دانشجوی خارجی می‌تواند پس از اتمام تحصیل با استفاده از این مهلت، کار پیدا کند و در کشور بماند.

• اتریش: فارغ‌التحصیل دندان‌پزشکی در اتریش مدرک Dr.med.dent دریافت می‌کند و باید در لیست دندان‌پزشکان اتریش ثبت نام نماید. اتریش نیز پس از فارغ‌التحصیلی فوراً اجازه کار حرفه‌ای را به دندان‌پزشک می‌دهد (با ثبت نام در انجمن دندان‌پزشکان و دریافت شماره نظام پزشکی). مدل کاری مشابه آلمان است: یا کار به عنوان Angestellter Zahnarzt (دندان‌پزشک استخدامی) در یک کلینیک/مطب، یا مطب خصوصی خود را داشتن. تفاوت مهم این است که در اتریش اکثر دندان‌پزشکان به صورت مستقل کار می‌کنند و مطب شخصی دارند. طبق آمار، گرایش نسل جدید به ابتدا استخدام شدن در کلینیک‌ها بیشتر شده، اما نهایتاً درآمد مطب شخصی بالاتر است. تأسیس مطب مستلزم اخذ مجوز از Zahnärztekammer Österreich و فراهم کردن تجهیزات استاندارد است. از نظر قانونی، محدودیت خاصی برای تاسیس مطب بعد از اخذ مدرک وجود ندارد، اما عملاً نیاز به سرمایه مالی و کسب تجربه اولیه وجود دارد. بسیاری پس از چند سال کار در درمانگاه‌ها و پس‌انداز سرمایه، اقدام به راه‌اندازی مطب خود می‌کنند.

درباره بازار کار: اتریش کشور کوچکی است و هر سال حدود کمتر از ۲۰۰ دندان‌پزشک جدید تربیت می‌کند. تقاضا برای دندان‌پزشک در مناطق مختلف متفاوت است ولی به طور کلی در شهرهای بزرگ (وین، گراتس و …) رقابت برای جذب بیمار بیشتر است و در شهرستان‌ها نیاز بیشتری وجود دارد. دولت اتریش اخیراً مسیر‌هایی برای جذب دندان‌پزشکان خارجی (خصوصاً از اتحادیه اروپا) فراهم کرده تا کمبودها جبران شود. در مورد دانشجویان غیراروپایی فارغ‌التحصیل از اتریش، آنها می‌توانند کارت قرمز-سفید-قرمز فارغ‌التحصیلان را دریافت کنند و به دنبال کار بگردند (مشابه Blue Card). تجربه نشان داده اغلب فارغ‌التحصیلان دندان‌پزشکی اتریش یا در همان کشور مطب می‌زنند یا برای درآمد بالاتر به آلمان/سوئیس مهاجرت می‌کنند (به دلیل زبان مشترک آلمانی).

• سوئیس: فارغ‌التحصیلان دندان‌پزشکی در سوئیس پس از قبولی در آزمون فدرال، مدرک فدرال دندان‌پزشکی می‌گیرند و عضو انجمن دندان‌پزشکان سوئیس (SSO) می‌شوند. آن‌ها اجازه کار در سوئیس را خواهند داشت، اما باید توجه کرد که سوئیس برای افراد غیراروپایی سهمیه کاری دارد. یعنی یک فارغ‌التحصیل غیراروپایی (مثلاً ایرانی) پس از تحصیل اگر بخواهد بماند و کار کند، کارفرما باید برای او درخواست مجوز کار بدهد که با توجه به اولویت استخدام سوئیسی‌ها و اروپایی‌ها، کار چندان راحتی نیست. البته در رشته دندان‌پزشکی چون عمدتاً کار به صورت خوداشتغالی (مطب) است، قضیه فرق می‌کند. یک فارغ‌التحصیل می‌تواند تقاضا کند اقامتش از تحصیلی به خوداشتغالی/کاری تغییر یابد و مطب بزند یا در یک مطب شراکتی فعالیت کند. مدل کاری در سوئیس عمدتاً مطب خصوصی است؛ تعداد بسیار کمی دندان‌پزشک در استخدام دولت یا بیمارستان هستند (مثلاً در بخش دانشگاهی یا بیمارستان‌های کانتونی). لذا فارغ‌التحصیل معمولاً یا به صورت همکار وارد یک مطب موجود می‌شود یا شخصاً مطبی تأسیس می‌کند. شرایط تاسیس مطب در سوئیس شامل دریافت مجوز از بهداری کانتون، داشتن حداقل مهارت زبان رسمی همان کانتون برای ارتباط با بیماران، و عضویت در SSO است. در سوئیس سقفی برای تعداد مطب‌ها وجود ندارد اما به طور طبیعی هزینه راه‌اندازی مطب (اجاره یا خرید محل، تهیه یونیت و تجهیزات پیشرفته سوئیس) بسیار بالا است.

بازار کار سوئیس برای دندان‌پزشکان جذاب ولی محدود است. درآمد دندان‌پزشکان در سوئیس جزو بالاترین‌ها در جهان است (بعداً ذکر خواهد شد)، بنابراین رقابت برای ورود به این بازار زیاد است. سوئیس سعی می‌کند عمدتاً از خروجی دانشگاه‌های خودش یا از کشورهای EU کمبودها را جبران کند. یک دانشجوی خارجی اگر بتواند در سوئیس بماند، آینده شغلی و درآمدی فوق‌العاده خواهد داشت، اما موانع قانونی (اخذ مجوز کار) را باید در نظر داشت. بسیاری از فارغ‌التحصیلان غیراروپایی پس از تحصیل ممکن است مجبور شوند سوئیس را ترک کنند اگر نتوانند مجوز کار بگیرند.

جمع‌بندی: در هر سه کشور، پس از فارغ‌التحصیلی امکان ادامه کار وجود دارد، اما روند آن برای خارجی‌ها متفاوت است. آلمان و اتریش با اعطای فرصت جستجوی کار پس از تحصیل، مسیر نسبتا شفافی دارند و کمبود نیروی کار در این حوزه به نفع فارغ‌التحصیلان است. مدل کاری نیز انعطاف‌پذیر است؛ می‌توان ابتدا به صورت استخدامی تجربه کسب کرد و سپس مستقل شد. در سوئیس اما چالش اخذ اجازه کار جدی است و اگر کسی موفق به ماندن شود، احتمالاً با تاسیس مطب یا شراکت به درآمد بالایی خواهد رسید. در ادامه درباره امکان تأسیس مطب شخصی و فرآیند معادل‌سازی مدرک برای دندان‌پزشکان ایرانی در هر کشور توضیح بیشتری می‌دهیم.

امکان تأسیس مطب شخصی برای دندان‌پزشکان ایرانی و معادل‌سازی مدرک

یکی از سوالات متداول، چگونگی راه‌اندازی مطب خصوصی در کشور مقصد و نیز وضعیت دندان‌پزشکان فارغ‌التحصیل ایران برای ورود به سیستم آن کشور است. در این قسمت کشور به کشور بررسی می‌کنیم:

• آلمان: یک ایرانی که مدرک دندان‌پزشکی خود را چه از آلمان و چه از خارج (ایران) گرفته باشد، برای طبابت مستقل در آلمان باید Approbation دریافت کند. کسانی که در خود آلمان فارغ‌التحصیل شوند، همان‌طور که ذکر شد، با اتمام تحصیل مستقیماً پروانه دریافت می‌کنند. اما دندان‌پزشکانی که در ایران مدرک گرفته‌اند (یا در میانه تحصیل مهاجرت می‌کنند)، باید فرآیند Anerkennung یا معادل‌سازی را طی کنند. این فرآیند شامل ارزیابی مدارک توسط اداره بهداشت ایالتی (Regierungspräsidium) و مقایسه واحدهای گذرانده‌شده با استاندارد آلمان است. در نهایت معمولاً نیاز به قبولی در آزمون دانش (Kenntnisprüfung) است که دانش تئوری و عملی دندان‌پزشک را می‌سنجد. همچنین مدرک زبان تخصصی C1 (به‌علاوه آزمون اصطلاحات پزشکی Fachsprachprüfung) لازم است. پس از موفقیت، Approbation آلمان صادر می‌شود و فرد همانند فارغ‌التحصیلان آلمانی می‌تواند کار کند یا مطب بزند. برای مطب زدن، پس از اخذ پروانه، عضویت در سازمان نظام‌پزشکی دندان‌پزشکان (BZÄK) و همچنین ثبت مطب در اداره محلی نیاز است. خوشبختانه قانون آلمان میان دندان‌پزشک آلمانی و خارجی که پروانه آلمان گرفته تبعیضی ندارد؛ یعنی یک دندان‌پزشک ایرانی پس از طی مراحل می‌تواند به طور نامحدود و مستقل مطب خود را داشته باشد. طبق تصریح نهاد Anerkennung-in-Deutschland، برای کار یا تأسیس مطب، داشتن Approbation شرط الزامی است. بنابراین مسیر رسمی این است: ۱) یادگیری زبان تا سطح C1، ۲) آماده‌سازی مدارک دانشگاهی و ریزنمرات جهت ارزشیابی، ۳) شرکت در آزمون‌های معادل‌سازی، ۴) دریافت پروانه آلمان. زمان این پروسه از ۱ تا ۲ سال متغیر است. پس از آن، فرد می‌تواند ابتدا به عنوان Angestellter در مطب دیگر کار کند یا اگر سرمایه کافی دارد مستقیم اقدام به تأسیس مطب نماید. البته تأسیس مطب نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه (حداقل ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار یورو) است که شامل اجاره یا خرید مکان، خرید تجهیزات یونیت و رادیوگرافی، استخدام دستیار و … می‌شود. بسیاری ترجیح می‌دهند به جای شروع از صفر، سهام یک مطب موجود را بخرند یا شراکت کنند.
• اتریش: در اتریش نیز معادل‌سازی مدرک دندان‌پزشکی (نستریفیکاسیون) برای کسانی که در خارج (مثلاً ایران) فارغ‌شده‌اند ضروری است تا بتوانند مطب بزنند یا طبابت کنندradvisa.comradvisa.com. این پروسه تحت نظر دانشگاه‌های پزشکی انجام می‌شود و ممکن است فرد را ملزم کنند چند واحد درسی یا عملی در دانشگاه بگذراند و سپس امتحان نهایی بدهد. دولت اتریش برای پزشکان و دندان‌پزشکان خارجی روند Fast-Track مشخصی ندارد (برخلاف آلمان). با این حال، گفته شده دوره‌های معادل‌سازی و کارورزی برای دندان‌پزشکان برگزار می‌شود که بعضاً حتی به زبان انگلیسی هم ارائه می‌شوندradvisa.com. طی این دوره‌ها، فرد زبان آلمانی خود را تقویت می‌کند و سپس وارد آزمون‌ها می‌شود. پس از تأیید مدرک توسط وزارت بهداشت و عضویت در Zahnärztekammer، اجازه کار خواهد داشت. برای تأسیس مطب در اتریش، نیاز است که فرد در لیست دندان‌پزشکان ثبت شده باشد و یک پروانه مطب دریافت کند. همچنین جهت قرارداد با بیمه‌های درمانی (برای جذب بیماران با بیمه دولتی)، گاهی سقف منطقه‌ای وجود دارد؛ یعنی در یک منطقه شاید بیمه دیگر با دندان‌پزشک جدید قرارداد نبندد مگر اینکه یکی بازنشسته شود. اما دندان‌پزشکان همیشه می‌توانند بیماران خصوصی و نقدی بپذیرند. در هر صورت، یک دندان‌پزشک ایرانی پس از اخذ مدرک معادل اتریش می‌تواند مطب شخصی داشته باشد و از نظر حقوقی محدودیتی نیست. مشکل اصلی گذر از سد معادل‌سازی است که به سختی ولی شدنی است (نسبت به آمریکا یا کانادا آسان‌تر است). تجربه نشان داده افرادی با گذراندن یک دوره PhD یا مستر در اتریش و سپس شرکت در آزمون معادل‌سازی، راحت‌تر جذب سیستم می‌شوند.
• سوئیس: سوئیس سخت‌گیرانه‌ترین حالت را دارد. دندان‌پزشکان فارغ‌التحصیل خارج (خصوصاً غیراروپا) برای طبابت در سوئیس باید مدرک خود را مستقیماً در سوئیس بگیرند یا معادل‌سازی خیلی دشواری را طی کنند. سوئیس مدارک دندان‌پزشکی اتحادیه اروپا را طبق معاهده به رسمیت می‌شناسد، اما مدارک ایران را نمی‌پذیرد. یک دندان‌پزشک ایرانی که بخواهد در سوئیس مطب داشته باشد یا کار کند، عملاً نیاز دارد یا مجدداً بخش عمده‌ای از دوره دندان‌پزشکی را در سوئیس بخواند یا یک امتحان جامع معادل‌سازی به زبان آلمانی/فرانسوی بدهد که به مراتب از آلمان سخت‌تر است. همچنین شرط زبان بسیار پررنگ است؛ باید تسلط کامل به یکی از زبان‌های رسمی داشته باشد (حداقل C1) تا اصلاً اجازه شرکت در آزمون را بیابد. از این رو تعداد انگشت‌شماری از ایرانیان تاکنون توانسته‌اند پروانه دندان‌پزشکی سوئیس را کسب کنند. اما اگر کسی موفق شود، بله، از نظر قانونی پس از اخذ Diplôme fédéral می‌تواند مطب باز کند. برای اتباع خارجی غیرمقیم، حتی شرکت در آزمون هم منوط به تایید نیاز توسط کانتون است. بنابراین مسیر عملی این است که یک ایرانی اگر واقعاً بخواهد در سوئیس مطب بزند، بهتر است از طریق پذیرش در دانشکده‌های سوئیس اقدام کند (که آن هم گفتیم تقریباً ناممکن است مگر فرد رزیدنت سوئیس باشد).

در مورد فارغ‌التحصیلان خود سوئیس، آنان تقریباً همه عضو انجمن SSO می‌شوند و می‌توانند مطب دایر کنند. جهت مطب در سوئیس، باید مجوز عملکرد پزشک مستقل از اداره بهداشت کانتون گرفت که برای شهروندان یا مقیم‌های دائم تشریفات ساده‌ای دارد. اما برای خارجی که تازه فارغ شده، ابتدا باید وضعیت اقامتش حل شود (مثلاً تغییر به اقامت کاری). یک نکته مثبت در سوئیس اینکه دندان‌پزشکان برای کار مستقل نیازی به گذراندن دوره رزیدنتی بیمارستانی ندارند (برخلاف پزشکان پزشکی عمومی). ولی معمولاً خیلی‌ها یکی دو سال به عنوان دستیار در مطب دیگر تجربه کسب می‌کنند.

جمع‌بندی: امکان مطب شخصی در هر سه کشور برای دندان‌پزشکانی که مسیر قانونی را طی کرده باشند وجود دارد. در آلمان و اتریش، پس از اخذ پروانه، ایرانی‌ها می‌توانند به راحتی مطب بزنند (از لحاظ مجوز؛ از لحاظ مالی و جذب بیمار چالش‌های خودش را دارد). در سوئیس، مانع اصلی اخذ پروانه است، که اگر آن را داشته باشند، مطب شخصی نیز قابل تأسیس است. توصیه می‌شود دندان‌پزشکان مهاجر ابتدا چند سالی در سیستم به عنوان دستیار/همکار کار کنند تا با زبان تخصصی و روال‌ها کاملاً آشنا شوند و سپس وارد عرصه مطب‌داری شوند. داشتن یک شریک یا منتور محلی می‌تواند موفقیت مطب را بیشتر تضمین کند. همچنین عضویت فعال در انجمن‌های دندان‌پزشکی آن کشورها و شرکت در دوره‌های بازآموزی به ادغام حرفه‌ای کمک زیادی می‌کند.

مقایسه شرایط سه کشور (کیفیت آموزشی، شرایط مالی، سختی پذیرش و آینده شغلی)

حال که مباحث اصلی را مرور کردیم، بد نیست یک مقایسه کلی بین آلمان، اتریش و سوئیس از جنبه‌های مختلف داشته باشیم تا دید بهتری برای تصمیم‌گیری حاصل شود:

• کیفیت آموزشی و رتبه دانشگاه‌ها: هر سه کشور آموزش دندان‌پزشکی بسیار باکیفیتی دارند. سوئیس و آلمان دارای دانشگاه‌های مطرح جهانی در علوم پزشکی هستند (مثلاً دانشگاه زوریخ، دانشگاه ژنو، دانشگاه هایدلبرگ، دانشگاه برلین و …) که همگی رتبه‌های بالایی در جهان دارند. اتریش نیز هرچند دانشگاه‌هایش در رده متوسط اروپا قرار دارند، ولی کیفیت آموزش عملی بسیار خوب است. در ارزیابی‌های بین‌المللی، شهرهای زوریخ و وین همیشه جزو بهترین‌ها از نظر کیفیت زندگی و امکانات هستند. اساتید برجسته و امکانات آزمایشگاهی و کلینیکی پیشرفته در هر سه کشور مهیاست. شاید بتوان گفت سوئیس با توجه به امکانات پیشرفته و بودجه سرانه بالا کمی جلوتر باشد، اما در مقابل آلمان با تنوع دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های آموزشی متعدد نیز تجربه بالینی گسترده‌تری به دانشجویان می‌دهد. اتریش به دلیل پذیرش کمتر دانشجو، کلاس‌های کوچک‌تری دارد که می‌تواند به یادگیری فردی کمک کند. به طور کلی هر سه از نظر علمی معتبرند و مدرکشان در سراسر اروپا و بسیاری کشورهای دیگر به رسمیت شناخته می‌شود. برای بررسی لیست دانشگاه‌های کشورهای آلمانی زبان کلیک کنید.
• شرایط و هزینه‌های مالی: همان‌طور که شرح داده شد، آلمان و اتریش از نظر هزینه تحصیل و زندگی به‌صرفه‌تر هستند. تحصیل تقریباً رایگان و هزینه زندگی متعادل (حدود ۱۰۰۰ یورو در ماه) باعث می‌شود فشار مالی زیادی به دانشجو وارد نشود. در عوض سوئیس گران است؛ هم زندگی دانشجویی نزدیک به ۲٬۰۰۰ یورو در ماه خرج دارد و هم برای ورود اولیه شاید مجبور شوید دانشگاه خصوصی یا مسیر پرهزینه‌ای را طی کنید. اما یک نکته مالی دیگر: امکان کار دانشجویی در این کشورها متفاوت است (در ادامه درآمدها را بیشتر می‌گوییم). خلاصه اینکه اگر بودجه محدود دارید و به فکر کار پاره‌وقت برای تأمین هزینه‌ها هستید، آلمان و اتریش مناسب‌ترند. اگر از تمکن مالی خوبی برخوردارید و کیفیت زندگی لوکس‌تری می‌خواهید، سوئیس گزینه جذابی است.
• سختی پذیرش و رقابت: در این جنبه سوئیس سخت‌ترین، اتریش متوسط و آلمان شاید آسان‌تر باشد. سوئیس تقریباً در مقطع پایه پذیرش خارجی نمی‌دهد مگر شرایط ویژه. اتریش آزمون ورودی بسیار دشواری دارد و سهمیه محدود ۵٪ برای غیراEU رقابت را شدید می‌کند. آلمان نیز اگرچه محدودیت ظرفیت دارد، اما سهمیه‌بندی تبعیض‌آمیز بر اساس ملیت ندارد؛ یعنی همه داوطلبان غیراروپا در یک رقابت مبتنی بر معدل (و گاه مصاحبه) سنجیده می‌شوند. از این جهت، احتمال گرفتن پذیرش از آلمان بیشتر از اتریش/سوئیس است (هم به خاطر دانشگاه‌های متعدد، هم عدم سهمیه ملیتی سختگیرانه). بنابراین از لحاظ Ease of Admission، آلمان رتبه ۱، اتریش رتبه ۲، سوئیس رتبه ۳ را خواهد داشت.
• آینده شغلی و درآمد: هر سه کشور بازار کار پیشرفته‌ای برای دندان‌پزشکان دارند. اما درآمد متوسط در سوئیس بالاتر از دو کشور دیگر است (به دلیل سطح درآمد عمومی بیشتر در سوئیس). به طور کلی درآمد یک دندان‌پزشک در سوئیس حدود ۳۰-۵۰٪ از آلمان بیشتر و از اتریش بسیار بیشتر است (در ادامه بخش درآمد دقیق‌تر ذکر می‌کنیم). البته هزینه زندگی هم در سوئیس بالاتر است. از نظر اشباع بازار، شاید آلمان به دلیل جمعیت زیاد، هنوز ظرفیت جذب بالاتری داشته باشد. اتریش کشور کوچکی است و ممکن است در شهرهای بزرگ آن تعداد دندان‌پزشک به نسبت جمعیت در حد اشباع باشد، هرچند طبق منابع، دندان‌پزشکان جزو شغل‌های موردنیاز اتریش محسوب می‌شوندradvisa.com. سوئیس به دلیل سیاست مهاجرتی بسته‌تر، رشد تعداد دندان‌پزشکانش کنترل‌شده است و برای کسانی که وارد شوند قطعاً بیماران کافی وجود دارد. همچنین باید اشاره کرد رضایت شغلی دندان‌پزشکان در این کشورها عموماً بالاست؛ در آلمان طبق نظرسنجی‌ها بیش از ۸۳٪ بیماران از خدمات دندان‌پزشکان خود راضی‌اند که نشان‌دهنده احترام و ارزش حرفه‌ایست. در اتریش و سوئیس نیز مردم اعتماد زیادی به پزشکان و دندان‌پزشکان دارند.
• مسائل مهاجرتی و اقامتی: آلمان و اتریش اعضای اتحادیه اروپا هستند و در صورت تمایل بعد از تحصیل امکان کار در سایر کشورهای اروپایی را نیز برای فرد فراهم می‌کنند (چون مدرک معتبر EU دارند). همچنین اقامت دائم آلمان را می‌توان بعد از ۵ سال کار دریافت کرد. اتریش نیز بعد از ۵ سال اقامت مستمر، اجازه اقامت بلندمدت EU می‌دهد. سوئیس عضو شنگن هست اما قوانین اقامتش مستقل است؛ گرفتن اقامت دائم سوئیس عموماً ۱۰ سال طول می‌کشد و تابع شرایط سختی است. بنابراین اگر کسی به فکر مهاجرت بلندمدت و حتی تابعیت است، شاید مسیر آلمان یا اتریش هموارتر باشد. هرچند کیفیت بالای زندگی در سوئیس برای خیلی‌ها جذاب است، اما باید به محدودیت‌های مهاجرتی هم واقف بود.

به طور خلاصه، آلمان انتخابی متعادل با شانس پذیرش بیشتر، هزینه کم و بازار کار گسترده است؛ اتریش کیفیت خوب آموزشی و زندگی با هزینه کم را ارائه می‌دهد ولی ورود به آن بسیار رقابتی است؛ و سوئیس سطح کیفی و درآمدی بسیار بالا اما در دسترس تعداد اندکی از افراد با شرایط خاص است. تصمیم نهایی به اولویت‌های فرد (بودجه، توانایی علمی، زبان، اهداف آینده) بستگی دارد.

میزان درآمد دانشجویان و دندان‌پزشکان پس از تحصیل

در این قسمت، به درآمد می‌پردازیم: درآمدهای احتمالی دانشجویان دندان‌پزشکی در حین تحصیل (از کار پاره‌وقت) و درآمد دندان‌پزشکان تازه‌کار پس از فارغ‌التحصیلی در سه کشور:

• کار دانشجویی در حین تحصیل:
  • آلمان: دانشجویان خارجی مجازند حین تحصیل ۲۰ ساعت در هفته کار دانشجویی انجام دهند (یا ۱۲۰ روز کامل در سال) بدون نیاز به مجوز کار خاص. بسیاری از دانشجویان بین‌المللی از این فرصت استفاده کرده و در رستوران‌ها، فروشگاه‌ها، یا به عنوان دستیار پژوهشی در دانشگاه کار می‌کنند. حداقل دستمزد در آلمان از سال ۲۰۲۴ حدود ۱۲ یورو در ساعت است. بنابراین اگر دانشجو ۱۰ ساعت در هفته کار کند، حدود ۱۲۰ یورو در هفته درآمد دارد که ماهانه ~۴۸۰ یورو می‌شود. در حالت ۲۰ ساعت در هفته با حداقل حقوق، حدود ۹۶۰ یورو در ماه درآمد ممکن است. البته در مشاغل تخصصی‌تر یا شهرهای بزرگ، دستمزد بالاتر است (مثلاً کار دانشجویی در یک شرکت ممکن است ۱۵-۱۶ یورو/ساعت بدهد). ولی با توجه به سنگینی درس دندان‌پزشکی، بسیاری از دانشجویان پزشکی/دندان‌پزشکی شاید در حد ۱۰ ساعت یا کمتر بتوانند کار کنند. به هر حال، کار پاره‌وقت می‌تواند بخشی از هزینه زندگی را پوشش دهد. لازم به ذکر است دانشجویان سال‌های بالینی معمولاً زمان کمتری برای کار بیرون دارند. درآمد معمول دانشجویان در آلمان بین ۴۵۰ تا ۸۵۰ یورو در ماه گزارش شده است (۴۵۰€ حدی است که از مالیات معاف است).
  • اتریش: در اتریش قوانین کار دانشجویی کمی پیچیده‌تر است. دانشجویان غیراروپایی نیاز به اخذ اجازه کار پاره‌وقت از اداره کار (AMS) توسط کارفرما دارند، اما برای اشتغال تا ۲۰ ساعت در هفته این مجوز معمولاً به طور خودکار صادر می‌شود. حداقل دستمزد رسمی در اتریش حدود ۸٫۵ یورو در ساعت است، ولی اغلب مشاغل ساده ~۱۰ یورو یا بیشتر می‌پردازند. پس با ۱۰ ساعت کار هفتگی انتظار ~۴۰۰ یورو ماهانه و با ۲۰ ساعت ~۸۰۰ یورو ماهانه می‌رود. برخی دانشجویان پزشکی/دندان‌پزشکی در کتابخانه‌ها یا آزمایشگاه‌های دانشگاه مشغول می‌شوند که هم مرتبط‌تر است هم درآمد معقول ~۱۲ یورو/ساعت دارد.
  • سوئیس: دانشجویان بین‌المللی در سوئیس اجازه دارند حداکثر ۱۵ ساعت در هفته کار کنند (و در تعطیلات ترم تمام‌وقت). اما مهم این است که فقط پس از گذشت ۶ ماه از اقامت می‌توانند شروع به کار کنند (شش ماه اول اجازه کار ندارند، مگر دانشجوی دکتری). دستمزد در سوئیس بسیار بالا است؛ حداقل حقوق رسمی وجود ندارد ولی مثلاً کار دانشجویی ساده ساعتی ۲۰ تا ۳۰ فرانک پرداخت می‌کند. بنابراین حتی با ۱۵ ساعت در هفته، ماهانه حدود ۱٬۲۰۰ تا ۱٬۸۰۰ فرانک (معادل ۱٬۳۰۰ – ۲٬۰۰۰ یورو) درآمد کسب می‌شود. همین امر کمک می‌کند که دانشجویان بخشی از هزینه سنگین زندگی را جبران کنند. البته یافتن کار پاره‌وقت شاید نیازمند آشنایی با زبان محلی باشد. معمولاً دانشجویان خارجی ابتدا روی تحصیل تمرکز می‌کنند و بعد از یادگیری زبان در سال‌های بالاتر وارد کار پاره‌وقت می‌شوند. ضمناً در سوئیس بسیاری از دانشجویان بخش بالینی، دستیار آموزشی یا تحقیقاتی پولی در دانشگاه می‌شوند که حقوق خوبی دارد.
• درآمد دندان‌پزشکان تازه‌کار و باتجربه:
  • آلمان: درآمد دندان‌پزشکان در آلمان بسته به محل کار (مطب خصوصی vs استخدامی) و سابقه متفاوت است. طبق مطالعه حقوقی ۲۰۲۵، میانگین حقوق ماهانه یک دندان‌پزشک استخدامی در آلمان حدود ۶٬۹۴۴ یورو ناخالص است که معادل ~۸۳٬۰۰۰ یورو سالانه می‌باشد. این رقم میانگین/میانه است؛ برای تازه‌کارها مقدار پایین‌تر و برای باتجربه‌ها بالاتر است. گزارش‌ها نشان می‌دهد شروع کار (Assistenzzahnarzt) با حقوق حدود ۳٬۵۰۰ تا ۴٬۵۰۰ یورو ناخالص در ماه است (سالانه ~۵۰-۶۰ هزار یورو). پس از چند سال تجربه، درآمد به سرعت افزایش می‌یابد. دندان‌پزشکان متخصص یا مسئول فنی در کلینیک‌ها می‌توانند به ۷٬۰۰۰-۸٬۰۰۰ یورو در ماه هم برسند. اما بیشترین درآمد متعلق به دندان‌پزشکانی است که مطب خصوصی خود را دارند. در یک مطب موفق (با چند یونیت و مراجعین زیاد)، درآمد ماهانه ممکن است ده‌ها هزار یورو باشد. به طور میانگین ذکر می‌شود که صاحبان مطب در آلمان درآمد بالایی دارند؛ برخی منابع صحبت از بیش از ۲۰٬۰۰۰ یورو در ماه کرده‌اند، البته قبل از کسر هزینه‌های مطب. لذا اگر فرد کارفرمای خود باشد، سقف درآمدش به تعداد بیمار و تعرفه‌ها بستگی دارد.

به طور خلاصه برای آلمان: درآمد یک دندان‌پزشک عمومی بلافاصله پس از تحصیل ~۵۰-۶۰ هزار € در سال (ناخالص) است، و با کسب تجربه به ~۷۰-۸۰ هزار € می‌رسد. مردان اندکی بیشتر از زنان درمی‌آورند (به دلیل ساعات کار یا مالکیت بیشتر مطب)؛ آمار ۲۰۲5 نشان داده مردان دندان‌پزشک متوسط ۷۴٬۵۰۰ € و زنان ۶۳٬۳۰۰ € در سال درآمد دارند.

• • اتریش: حقوق دندان‌پزشکان در اتریش نیز بالا است اما کمی کمتر از آلمان. میانگین حقوق شروع به کار در اتریش حدود ۵٬۰۰۰ یورو ناخالص در ماه گزارش شده. با ۴-۹ سال تجربه به ~۶٬۴۰۰ € در ماه می‌رسد و برای بیش از ۱۰ سال تجربه ~۸٬۵۰۰ € در ماه. این ارقام برای تمام کشور است، در حالی که احتمالاً در وین کمی متفاوت است. طبق آمار Statistik Austria, دندان‌پزشکان مرد متوسط سالانه ۱۱۸٬۸۱۸ یورو و زنان ۷۷٬۶۰۰ یورو در اتریش کسب می‌کنند. این اختلاف جنسیتی نشان‌دهنده شکاف ساعات کاری یا مالکیت مطب است (مردان بیشتری صاحب مطب هستند). یک نکته مهم اینکه متوسط درآمد سالانه دندان‌پزشکان مستقل در اتریش حدود ۱۴۲٬۰۰۰ یورو خالص (پس از هزینه) اعلام شده است. البته از این باید حقوق کارمندان مطب و سایر هزینه‌ها پوشش داده شود. این رقم نشان می‌دهد مطب‌داران موفق می‌توانند ماهی بیش از ۱۰٬۰۰۰ یورو خالص کسب کنند. اما اگر استخدام دولت یا کلینیک باشید احتمالاً درآمد ثابت ~۵۰۰۰-۶۰۰۰ در ماه خواهید داشت. به طور کلی دندان‌پزشکان در اتریش جزو مشاغل پردرآمد جامعه محسوب می‌شوند و بعد از متخصصان بیهوشی در رتبه دوم قرار دارند.
  • سوئیس: درآمد دندان‌پزشکان در سوئیس بسیار بالا و البته همراه با هزینه زیاد زندگی است. طبق گزارش Glassdoor 2025، میانگین سالانه حقوق دندان‌پزشک در سوئیس حدود ۱۰۲٬۵۰۰ فرانک سوئیس (حدود ۱۰۵ هزار دلار) است. اما این شامل همه (استخدامی و مستقل) می‌شود و قدری پایین به نظر می‌رسد. سایت‌های دیگر محدوده را ۶۵٬۰۰۰ تا ۲۰۰٬۰۰۰ فرانک در سال ذکر کرده‌اند. برای یک دندان‌پزشک جوان به عنوان دستیار در مطب، حقوق سالانه می‌تواند حدود ۷۰-۸۰ هزار CHF باشد (مثلاً ۵٬۲۰۰ CHF در ماه × ۱۳ ماه = ~۶۷٬۰۰۰). یک دندان‌پزشک با ۱۰ سال تجربه طبق Indeed حدود ۱۰۷٬۹۳۰ CHF در سال درمی‌آورد. اما کسانی که مطب خود را دارند بسیار بیشتر درآمد دارند. گزارش Finanz.at اشاره کرده یک متخصص دندان در سوئیس می‌تواند تا ۱۴۰٬۰۰۰ یورو (مثلاً ارتودنتیست) در سال دربیاورد که ~۱۵۰٬۰۰۰ CHF می‌شود. در عمل بسیاری از دندان‌پزشکان سوئیس درآمدهای چندصدهزار فرانکی دارند، به خصوص اگر مطبشان در شهر بزرگی مثل زوریخ باشد و بیماران ثروتمند داشته باشند. اما باید توجه کرد مخارج هم بالاست: مثلاً دستیار دندان‌پزشک در سوئیس حداقل ۵٬۱۹۵ CHF حقوق می‌گیرد. به هر حال، کسانی که وارد مارکت سوئیس شوند از نظر مالی در یکی از بهترین نقاط دنیا خواهند بود.

جمع‌بندی: دانشجویان می‌توانند با کار پاره‌وقت بخش از هزینه‌های خود را دربیاورند (به‌ویژه در سوئیس درآمد دانشجویی نسبتا خوب است)، اما درس سنگین دندان‌پزشکی اجازه کار زیاد نمی‌دهد. پس‌انداز یا حمایت مالی برای سال‌های اول مهم است. پس از اخذ مدرک، درآمد دندان‌پزشکان در هر سه کشور بالاتر از متوسط جامعه است. در سوئیس بالاترین درآمد اسمی را دارند، ولی هزینه زندگی هم بالا است. در آلمان و اتریش نیز درآمد بسیار خوب و زندگی با هزینه مناسب‌تر است، لذا نسبت درآمد به هزینه ممکن است حتی به نفع آنها باشد. برای مثال، یک دندان‌پزشک در آلمان با حقوق ۸۰٬۰۰۰ € و هزینه زندگی ~۳۰٬۰۰۰ € در سال، پس‌اندازش مشابه دندان‌پزشک سوئیسی با حقوق ۱۲۰٬۰۰۰ CHF و هزینه زندگی ~۶۰٬۰۰۰ CHF خواهد بود.

کیفیت زندگی دندان‌پزشکان مهاجر در آلمان، اتریش و سوئیس

جنبه پایانی بحث، کیفیت زندگی و رضایت کلی دندان‌پزشکان مهاجر در این کشورها است. کیفیت زندگی مفهومی گسترده شامل رفاه اقتصادی، امنیت، خدمات اجتماعی، اوقات فراغت و سطح رضایت شغلی است.

• آلمان: آلمان کشوری پیشرفته با استاندارد زندگی بالا است. دندان‌پزشکان مهاجر پس از تطبیق با محیط، معمولاً از سطح درآمد، امنیت شغلی و موقعیت اجتماعی خود رضایت دارند. نظام بیمه درمانی آلمان یکی از بهترین‌هاست و دندان‌پزشکان هم تحت پوشش بیمه‌های عالی قرار می‌گیرند. مرخصی‌ها، ساعات کار منعطف (به ویژه برای مطب‌داران) و امکان به‌روزنگه‌داشتن دانش از طریق کنگره‌ها و دوره‌های آموزشی فراهم است. از منظر اجتماعی، جامعه آلمان عموماً مهاجرپذیر است به‌ویژه در شهرهای بزرگ. بسیاری از ایرانیان در آلمان زندگی می‌کنند و شبکه‌های اجتماعی و انجمن‌های ایرانی فعالی وجود دارد. بنابراین احساس غربت کمتر خواهد بود. شهرهایی مثل برلین، هامبورگ، فرانکفورت مراکز فرهنگی-تفریحی زیادی دارند. طبق شاخص‌های جهانی، چندین شهر آلمان در بین ۵۰ شهر برتر جهان برای زندگی هستند. برای مثال، مونیخ و فرانکفورت در گزارش‌های مرسر ۲۰۱۹ رتبه ۳ و ۷ را داشتند. به طور کلی مهاجران متخصص (از جمله پزشکان) در آلمان از احترام شغلی برخوردارند و اگر زبان را خوب صحبت کنند، تبعیض خاصی حس نخواهند کرد. شاید تنها چالش، رویارویی اولیه با بوروکراسی اداری آلمان باشد که پیچیده ولی منظم است.
• اتریش: اتریش نیز کیفیت زندگی بسیار بالایی دارد. وین پایتخت اتریش طبق شاخص‌های متعدد، سال‌ها رتبه ۱ زندگی در جهان بوده است. این به خاطر ترکیب امنیت، امکانات مدرن، پاکیزگی، هنر و فرهنگ غنی و سیستم حمل‌ونقل عالی است. دندان‌پزشکان مهاجر در اتریش جمعیت کمتری نسبت به آلمان دارند، اما جامعه اتریش نیز برخورد مناسبی با متخصصان خارجی دارد (اگرچه ممکن است کمی محافظه‌کارتر از آلمانی‌ها باشند). درآمد خوب همراه با هزینه متعادل، برای یک دندان‌پزشک امکان زندگی بسیار راحت – مثلاً خانه خوب، خودروی شخصی، مسافرت – را فراهم می‌کند. اتریش طبیعت زیبا و امکان ورزش‌های زمستانی دارد که بسیاری از متخصصان از آن بهره می‌برند. نکته مثبت دیگر، سیستم آموزشی و رفاهی قوی برای فرزندان است؛ اگر دندان‌پزشکی خانواده داشته باشد، از مدارس باکیفیت و دانشگاه رایگان برای بچه‌ها در آینده بهره‌مند می‌شود. معایب عمده خاصی ذکر نمی‌شود جز شاید محدودیت‌های شغلی که خیلی محسوس نیست.
• سوئیس: سوئیس تقریباً در تمامی شاخص‌های توسعه انسانی و کیفیت زندگی در صدر جدول‌ها قرار دارد. زوریخ، ژنو و بازل از بهترین شهرهای دنیا از نظر رفاه و امنیت هستند. برای یک دندان‌پزشک مهاجر در سوئیس، اگر موفق به اقامت و کار شود، زندگی با درآمد بالا، در یک کشور بسیار امن، تمیز، با مناظر کوهستانی خیره‌کننده خواهد بود. خدمات شهری سوئیس درجه‌یک است (از حمل‌ونقل گرفته تا مراقبت‌های بهداشتی). سوئیس کشوری چندفرهنگی است؛ در ژنو و زوریخ جمعیت زیادی از مهاجران (دیپلمات‌ها، کارشناسان) حضور دارند و انگلیسی نیز رایج است. بنابراین احتمال احساس راحتی حتی بدون تسلط کامل به زبان محلی بیشتر است (هرچند برای کار با بیماران زبان محلی لازم است). نقطه قوت دیگر، تعادل کار و زندگی در سوئیس است؛ مردم به اوقات فراغت، طبیعت‌گردی و تعطیلات اهمیت می‌دهند و کار بیش‌ازحد رایج نیست. البته هزینه بالای زندگی ممکن است بخشی از درآمد زیاد را خنثی کند، اما برای دندان‌پزشکان معمولاً این مشکلی ایجاد نمی‌کند چون جزو پردرآمدترین مشاغلند. یکی از چالش‌ها برای مهاجران در سوئیس می‌تواند ادغام اجتماعی باشد، چرا که سوئیسی‌ها کمی با احتیاط با خارجی‌ها ارتباط می‌گیرند مگر اینکه زبان‌شان را خوب حرف بزنید. اما پس از گذشت زمان و نشان دادن حرفه‌ای‌گری، شما را می‌پذیرند.

از حیث تعادل کار-زندگی (Work-Life Balance)، هر سه کشور شرایط نسبتاً خوبی دارند. آلمان و اتریش با ۳۰ روز مرخصی سالانه و حداکثر ۴۰ ساعت کار هفتگی قانونی، امکان استراحت کافی را می‌دهند. سوئیس کمی ساعات کار بیشتر (۴۲ ساعت میانگین) دارد ولی درآمد هم بالاتر است. امنیت در هر سه بسیار خوب است، به ویژه اتریش و سوئیس جزو امن‌ترین کشورهای جهان‌اند. از نظر تجربه فرهنگی، هر سه کشور تاریخ و فرهنگ اروپایی غنی دارند که می‌تواند برای مهاجر جذاب باشد: موزه‌ها، موسیقی کلاسیک، معماری قدیمی و … (مثلاً اپرای وین، یا فستیوال‌های زوریخ). برای ایرانیان نیز دسترسی به فروشگاه‌های مواد غذایی حلال و ایرانی در شهرهای بزرگ ممکن است (مثلاً در برلین یا وین فروشگاه‌های ایرانی وجود دارد).

در مجموع، کیفیت زندگی دندان‌پزشکان مهاجر در این کشورها بسیار بالا ارزیابی می‌شود. برخورداری از درآمد عالی، احترام اجتماعی، خدمات عمومی درجه‌یک (حمل‌ونقل، سلامت، آموزش) و محیط با ثبات و امن، عواملی هستند که رضایت زندگی را بالا می‌برند. طبق گزارش مرسر ۲۰۲۴، زوریخ رتبه ۱ و وین رتبه ۲ کیفیت زندگی در جهان را کسب کردند و چندین شهر آلمان نیز در رتبه‌های بعدی بودند. این نشان می‌دهد انتخاب هر یک از این کشورها، قدم گذاشتن به یکی از بهترین نقاط دنیا برای زندگی است.

در پایان، مهاجرت تحصیلی دندان‌پزشکی تصمیمی سرنوشت‌ساز است که باید با آگاهی کامل از شرایط علمی، مالی و شغلی مقصد گرفته شود. امیدواریم این راهنمای جامع توانسته باشد تصویری شفاف از مهاجرت تحصیلی دندان‌پزشکی به کشورهای آلمانی‌زبان ارائه دهد. توصیه می‌کنیم متقاضیان حتماً از منابع رسمی (سایت دانشگاه‌ها، سفارت‌ها و سازمان‌های مربوطه) اطلاعات به‌روز سال ۲۰۲۶ را نیز دنبال کنند و برای مراحل مختلف (اپلای، ویزا، آزمون‌ها) به موقع برنامه‌ریزی نمایند. موفقیت در این مسیر نیازمند تلاش زیاد به‌ویژه در یادگیری زبان و آمادگی علمی است، اما مزایایی چون آموزش رایگان/ارزان، مدرک معتبر جهانی و آینده شغلی درخشان، پاداش این تلاش خواهد بود.